Samenvatting
Een 71-jarige alleenstaande man, die wegens de ziekte van Parkinson werd behandeld met levodopa, viel met enige regelmaat zijn omgeving lastig met seksueel intimiderend gedrag, als gevolg waarvan de thuiszorghulp werd beëindigd. De familie had het erg moeilijk met de houding van patiënt. Deze bleek meer levodopa te gebruiken dan was voorgeschreven, hetgeen de oorzaak kon zijn van zijn hyperseksueel gedrag. Na uitleg over deze bijwerking en de aanschaf van een medicijndoos die door de familie werd gevuld, vertoonde patiënt geen ontremd gedrag meer en liet het parkinsonbeeld geen verslechtering zien. Hyperseksualiteit is een bekende, maar niet zo vaak herkende, bijwerking van dopaminerge antiparkinsontherapie, voornamelijk met levodopa. Het is geen ernstige levensbedreigende bijwerking, maar kan wel een grote impact op het leven van de patiënt, zijn of haar eventuele partner en omgeving hebben. Het mechanisme van de bijwerking moet men waarschijnlijk zoeken in farmacologische effecten van dopamine.
Artikelinformatie
Citeer dit artikel als
(Geen onderwerp)
's-hertogenbosch, november 2002,
Van Deelen et al. beschrijven een casus van een 71-jarige patiënt met de ziekte van Parkinson met hyperseksualiteit tijdens het gebruik van levodopa (2002:2095-8). In het artikel wordt aandacht besteed aan deze bijwerking en het mechanisme dat hier mogelijk aan ten grondslag ligt. Uit de casusbeschrijving zou kunnen worden opgemaakt dat het verhoogde libido ontstond op 69-jarige leeftijd na start van de behandeling met pergolide, een dopaminerge receptoragonist. In dat geval zou het verhoogde libido ook kunnen worden toegeschreven aan het gebruik van pergolide, al dan niet in combinatie met levodopa.
Deze mogelijkheid wordt door diverse data ondersteund. Het Nederlands Bijwerkingen Centrum Lareb ontving inmiddels 4 meldingen – alle betroffen mannelijke patiënten – over het optreden van libidoverhoging in samenhang met het gebruik van pergolide. Al deze patiënten gebruikten naast pergolide ook levodopa. De leeftijden varieerden van 55-73 jaar, de latentietijd is slechts van 1 patiënt bekend en bedroeg 5 weken. Van het aan pergolide structureel verwante bromocriptine is bekend dat het (al dan niet in combinatie met levodopa) een verhoging van het libido kan veroorzaken,1 2 enerzijds door het dopaminerge effect en anderzijds door suppressie van hyperprolactinemie. Tenslotte verscheen recent een artikel waarin het optreden van deze bijwerking ook toegeschreven werd aan het gebruik van pergolide.3 Bij 7 van de 32 patiënten bij wie pergolide toegevoegd werd aan de bestaande levodopamedicatie, werd melding gemaakt van het optreden van libidoverhoging. De symptomen traden 6 tot 12 weken na het begin van het gebruik van pergolide op.
Gezien deze informatie zijn wij geneigd om de rol van pergolide in de door Van Deelen et al. beschreven casus te benadrukken ten opzichte van de rol van levodopa, dat uiteraard op farmacologische gronden zeker een faciliterende rol zal spelen bij het optreden van deze bijwerking. Het is belangrijk patiënten erop te wijzen dat ook het gebruik van dopaminerge medicatie zoals pergolide een verhoogd libido kan veroorzaken. De patiëntenbelangenorganisatie heeft een folder over dit onderwerp uitgegeven, waarin overigens ook de dopamineagonisten als mogelijke oorzaak van libidoverhoging genoemd worden.4
Vogel HP, Schiffter R. Hypersexuality – a complication of dopaminergic therapy in Parkinson's disease. Pharmacopsychiatria 1983;16:107-10.
Bommer J, Ritz E, del Pozo E, Bommer G. Improved sexual function in male haemodialysis patients on bromocriptine. Lancet 1979; 2(8141):496-7.
Kanovsky P, Bares M, Pohanka M, Rektor I. Penile erections and hypersexuality induced by pergolide treatment in advanced, fluctuating Parkinson's disease. J Neurol 2002;249:112-4.
Parkinson en seksualiteit. Bunnik: Parkinson Patiënten Vereniging; 2002.