De overheid wil de kosten van de gezondheidszorg beteugelen. Tegelijkertijd wordt het personeelstekort in de zorg steeds nijpender. Deze omstandigheden dwingen zorgverleners dagelijks om te kiezen welke zorg zij nog wel kunnen bieden, en welke niet. In de serie ‘Verdeelvraagstukken’ onderzoekt het NTvG welke rol schaarste kan of moet gaan spelen in zorg, op beleidsniveau en in het gesprek tussen zorgverlener en patiënt.
Schaarste is een steeds nijpender probleem in de gezondheidszorg. Om de groeiende wachtlijsten het hoofd te kunnen bieden, passen sommige ziekenhuizen sinds kort triage toe van verwijzingen door huisartsen: Welke patiënten moeten door een medisch specialist worden gezien, en welke patiënten kunnen evengoed door de huisarts zelf of een andere eerstelijns zorgverlener worden begeleid? Valt een dergelijke praktijk onder goede zorg of is er iets anders aan de hand? In dit artikel analyseren we keuzes in de zorg vanuit ethisch perspectief, gebruikmakend van verschillende rechtvaardigheidstheorieën, waaronder utilisme, egalitarisme, sufficiëntarisme en prioritarisme.
Casus
Medisch specialisten van het Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis (ETZ) in Tilburg accepteren niet langer alle verwijzingen door de huisarts. Eind 2002 meldde de NRC dat de wachttijden in het ziekenhuis zo lang waren geworden dat artsen en bestuurders zich zorgen maakten om de patiënten op de wachtlijst.1 Daarom passen sommige vakgroepen van het ETZ nu triage toe. Specialisten nemen…
Artikelinformatie
Schaarste in de zorg
In het artikel "keuzes maken in tijden van schaarste" toetsen Bunnik, Smids en Bomhof de keuze van het Elizabeth-TweeSteden Ziekenhuis (ETZ) om niet langer alle verwijzingen door de huisarts te accepteren aan de hand van vier rechtvaardigheidstheoriën. De hamvraag: Is de werkwijze van het ETZ rechtvaardig? De conclusie: Ja, deze werkwijze is rechtvaardig (of zoals de auteurs het zelf noemen: "Niet onrechtvaardig".)
Dat is fijn voor het ETZ. Minder lange wachttijden zonder de patiënt te zien en toch rechtvaardig. Maar: De patiënt zal niet bij de pakken neer gaan zitten en zich met zijn of haar klacht bij een andere hulpverlener melden. Is hiermee echt een deel van de schaarste in de zorg opgelost, of is er slechts een deel van de schaarste in het ETZ opgelost?
Verderop in het artikel wordt gesteld dat het wellicht tijd is voor andere ziekenhuizen om ook "scherpere keuzes" te gaan maken. Zo lossen we de schaarste in álle ziekenhuizen op.
En de eerste lijn dan?
Wat opvallend is, is dat er aan de schaarste in de eerste lijn slechts één passage gewijd wordt, namelijk: "Dat (het maken van scherpere keuzes door de ziekenhuizen) zou overigens kunnen betekenen dat er meer zorg terechtkomt bij de huisartsen. Die kampen nu al met personeelstekorten, waardoor een versterking van de eerstelijnszorg wenselijk wordt".
Allereerst: Het woordje "kunnen" kan wel uit de eerste zin geschrapt worden. Wanneer een patiënt met zijn of haar klacht niet op de polikliniek gezien kan worden zal deze elders aan de bel trekken, en aangezien de huisarts het eerste aanspreekpunt is in het Nederlandse zorgsysteem... schrappen dus.
Maar de tweede zin uit bovenstaande passage legt de vinger daadwerkelijk op de zere plek: om aan de toenemende vraag die ontstaat door de "scherpere keuzes" van de ziekenhuizen te voldoen moet de eerste lijn versterkt worden. Oftewel: er zijn meer mensen nodig in de eerste lijn. Dit laat zich vertalen naar: "Om de schaarste in de zorg op te lossen moet het zorgaanbod toenemen".
En daarmee is de cirkel rond.
Aandacht voor schaarste in de zorg is belangrijk. Er zullen, met name wegens personeelsgebrek, een maatschappij-breed probleem, in de toekomst andere keuzes gemaakt moeten worden. Om verschraling van zorg en het schuiven met patiënten van tweede naar eerste lijn en terug zoveel mogelijk te voorkomen dient er een betere samenwerking tussen alle betrokkenen én een goede informatie overdracht richting patiënt plaats te vinden. Het afhouden van patiënten om de eigen wachtlijsten kort te houden is in deze niet de juiste oplossing, en zal op termijn eerder averechts werken. Kortom: Het geïsoleerd oplossen van de schaarste in de tweede lijn ten koste van de druk in de eerste lijn is niet de oplossing.