Dames en Heren,
Jaarlijks komt een groot aantal patiënten met spierklachten naar de huisarts. De klachten lopen uiteen van spierpijn en kramp tot zwakte en atrofie. In de spreekkamer ligt daarbij vaak de nadruk op de zogenaamde ‘negatieve’ spierfenomenen, symptomen die ontstaan door een vermindering of uitval van spierfunctie, zoals zwakte, atrofie en inspanningsintolerantie. In deze klinische les vestigen wij de aandacht op klachten die ontstaan als de spier juist overmatig actief is: op ‘positieve’ spierfenomenen zoals spierpijn, -kramp, -stijfheid, en -hypertrofie.
Positieve spierfenomenen komen veel voor in de algemene bevolking, maar leiden zelden tot een spierziekte als diagnose.1 Bij een onderliggende aandoening is dit nadelig voor de patiënt aangezien erkenning, eventuele behandeling en genetische counseling dan uitblijft. In de praktijk is het vaak lastig te bepalen wanneer er sprake is van de veel voorkomende verworven of ‘gewone’ spierpijn of -kramp en wanneer aan een zeldzame spierziekte gedacht moet…
Artikelinformatie
Citeer dit artikel als
Koffie, vitamines en spierkrampen
U vermeldt als belangrijke oorzaken van spierpijn, -kramp en -stijfheid: overmatig gebruik van koffie, vitaminedeficiënties en magnesiumdeficiëntie. In de referenties vind ik daar geen ondersteuning voor. Waar berust dit op?
Spierklachten door koffie (antwoord auteurs)
Geachte collega,
Bedankt voor uw terechte opmerking. Voor magnesium en thiamine (B1) staat dit vermeld in ref 1 (Kyriakides et al), maar ik zie inderdaad dat de gegeven referenties niet toerijkend zijn voor overige vitamine deficiënties en koffie. Naast B1 worden spierklachten ook toegeschreven aan deficienties van oa vitamine D, B6, B12 en E (direct of indirect via neuropathie), echter hiervoor is de ondersteuning in de literatuur niet heel sterk (veelal case reports/series, alleen bij zwangeren of cirrose/dialyse patiënten onderzocht, diermodellen of in vitro studies van oa effect of mitochondrieën). Voor koffie geldt dat er meerdere studies in vitro zijn verricht die de stimulerende werking van cafeïne op de spiercontractie hebben aangetoond (met kramp inductie) en ook een in vivo studie, waarbij de belangrijkste conclusie was dat cafeïne alléén waarschijnlijk niet voldoende is om krampen te veroorzaken, maar dat het de "kramp-drempel" verlaagt waardoor deze in combinatie met andere (metabole, neurogene, genetische) factoren eerder optreden [1].
Met vriendelijke groet,
Joery Molenaar
1 Molema MM, Dekker MC, Voermans NC, van Engelen BG, Aarnoutse RE. Caffeine and muscle cramps: a stimulating connection. Am J Med. 2007 Aug;120(8):e1-2.
Vitamines, magnesium, koffie en kramp: geen serieuze bewijzen
Waarde dr Molenaar,
Kyriakides et al bevat geen enkel bewijs dat kramp veroorzaakt wordt door tekorten aan vitamines of magnesium of door een teveel aan koffie. Kyriakides et al verwijzen hiervoor naar hun refs 12, 13 en 15–17, maar ook die zijn niet meer dan wat case reports van extreme patiënten. Het artikel van Molema et al over cafeine en kramp is een ingezonden brief over 1 patiënt. Er is dus nauwelijks of geen onderbouwing voor het behandelen van kramp met extra vitamines of magnesium of met beperking van koffie en cafeine.
Mag ik u suggereren een correctie te plaatsen die aangeeft dat deze zaken nog moeten worden uitgezocht en dat therapeutische toepassing prematuur is? We hebben al genoeg voedingsmythes [1].
[1] Katan MB. Voedingsmythes. Prometheus/Bert Bakker 2016.
Pijnlijke spieren en koffie (antwoord auteur)
Geachte collega,
In het artikel van Molema et al wordt inderdaad slechts 1 patiënt beschreven, echter betreft dit wel een goed opgezette N-of-1 trial waarmee bewijs geleverd wordt dat cafeïne bij deze individuele patiënt tot een toename van krampen leidt. In ons centrum maken wij in toenemende mate gebruik van deze manier van onderzoek als voorbeeld van personalised medicine om bewijs te leveren van de (on)werkzaamheid van een behandeling op individueel niveau. Hiermee is inderdaad niet bewezen dat staken van koffie voor iedereen de oplossing is, maar het geeft wel een sterke aanwijzing dat er een subgroep bestaat waarbij dit wel het geval is. Dit sluit ook aan bij de observatie in ons neuromusculair centrum, waar wij grote aantallen dergelijke patiënten zien en waarbij zeer regelmatig het staken van koffie de oplossing blijkt voor een langbestaand probleem. Bij informeren bij andere neuromusculaire centra in Nederland blijkt deze mening gedeeld te worden en is dit ook onderdeel van hun protocol. Wij zijn het volledig eens met u dat een dergelijke observatie in combinatie met de onderbouwing van in vitro studies en eerder beschreven N-of-1 trial vraagt om een groter opgezet onderzoek naar deze relatie.
Voor de behandeling met vitamine-B-complex is naast de eerder genoemde artikelen ook nog een dubbelblinde placebo-gecontroleerde studie verricht bij 28 proefpersonen met zeer hinderlijke nachtelijke krampen [1]. In de interventiegroep was er na 3 maanden bij 86% een uitgesproken afname/verdwijnen van krampen en bij de placebo groep was dit bij niemand het geval. Wij zijn het met u eens dat om tot een nog beter bewijsniveau te komen er bij voorkeur nog meer onderzoek verricht zou worden naar de effecten van deze en andere vitamines bij de behandeling van kramp. Tot die tijd is het ons protocol om een periode te behandelen met vitamine B complex ter beoordeling van het effect op de krampen. Ook hiervoor geldt dat een dubbelblinde N-of-1 trial met alternerend placebo/vitamine B complex pas sluitend bewijs op individueel niveau kan bieden.
Met vriendelijke groet,
Joery Molenaar
1 Chan P et al. Randomized, double-blind, placebo-controlled study of the safety and efficacy of vitamin B complex in the treatment of nocturnal leg cramps in elderly patients with hypertension. J Clin Pharmacol. 1998 Dec;38(12):1151-4.