Johannes Karl August Wertheim Salomonson werd geboren in Ambt Almelo als zoon van een textielfabrikant te Nijverdal. Na de hbs in Almelo en Zutphen volgde hij privéonderwijs in Latijn, zodat hij zich in 1881 kon inschrijven aan de faculteit der Geneeskunde te Leiden. Zijn belangstelling voor het zenuwstelsel bleek al uit het onderwerp van zijn promotie: stereognosis (1888). Vervolgens werd hij assistent in de interne kliniek in het Binnengasthuis van Pieter Klaesz Pel, waar hij zich toelegde op aandoeningen van het zenuwstelsel.
Vanaf 1890 publiceerde hij regelmatig wetenschappelijke artikelen in dit tijdschrift. In de eerste jaren betrof het daarbij vooral diagnostische toepassingen van galvanische en faradische elektriciteit (respectievelijk gelijkstroom en wisselstroom). Deze verhandelingen waren vaak meer fysisch dan medisch van aard: ‘geleidingsweerstand van het menschelijk lichaam’; ‘het gebruik der condensatoren in de electrodiagnostiek’; ‘een eenvoudige seingever voor den transmissie-sphygmograaf’; ‘electrische spier- en zenuwprikkeling’ en ‘iets over ontaarding’. Maar ook klinische…
Artikelinformatie
Wertheim Salomonson en zenuwen, stroom en stralen
Onlangs werd ik geattendeerd op deze korte biografie van Wertheim Salomonson. Met belangstelling heb ik kennis genomen van de inhoud. Ik veroorloof me enkele opmerkingen. In de toelichting bij de figuur staat dat Wertheim Salomonson de eerste specialist was voor zenuwziekten aan de Universiteit van Amsterdam. Het moet u bekend zijn, dat reeds C.C.Delprat sinds 1886 privaatdocent was in Zenuwziekten en Elektrotherapie aldaar en in 1893 werd opgevolgd door Wertheim Salomonson.1
Voorts staat geschreven dat Wertheim Salomonson zich, na privéonderwijs in het Latijn, kon laten inschrijven aan de faculteit der Geneeskunde te Leiden. Voor die inschrijving op zich was geen admissie-examen nodig. Sinds de wet van 1865 verleende het “practisch artsexamen” , een staatsexamen, de bevoegdheid tot het uitoefenen van de geneeskunst. Het admissie-examen en de gymnasiale opleiding gaven het recht om academische examens af te leggen en te promoveren. De niet-universitaire artsopleiding vond plaats aan dezelfde faculteit met gelijksoortige, zij het niet met gelijknamige examens. Het civiele effect (de bevoegdheid tot uitoefenen der geneeskunst) van de promotie was door de Wet op het Hooger onderwijs van 1876 verloren gegaan.
Dat Wertheim Salomonson assistent werd bij Pel is juist (Pel was getrouwd met zijn nicht Maria Johanna Salomonson), maar dat de tweede voornaam van Pel, wederom (zie ook een eerder artikel in dit tijschrift2) als ‘Klaesz’ geschreven is, moet een vergissing zijn. Meer gangbaar is ‘Klazes’ en zijn kleinzoon, P.K.Pel (huisarts), doet dat nog eens uit de doeken.3
Er staat ook geschreven dat Wertheim Salomonson (althans zo neem ik aan, want zoals het er staat zou het ook Wilhelm Röntgen kunnen zijn) binnen enkele maanden na de ontdekking der röntgenstralen de eerste röntgenfoto in uw tijdschrift publiceerde. Mij is dat niet bekend. Ik begrijp dan ook niet, waarom daarvoor naar Pasveer wordt verwezen en niet naar de publicatie zelf.
Er valt, naar aanleiding van deze korte biografie, nog meer te zeggen over deze, volgens Winkler, ‘merkwaardig begaafde’ man, maar deze ruimte heb ik hier niet en daarom laat ik het hierbij,
Kees Simon, radioloog n.p
1. van 't Hof SE. Constant Charles Delprat, 'redacteur-gérant' van het Tijdschrift 1889-1896. Ned Tijdschr Geneeskd. 2007; 151: 1304-6.
2. van Gijn J and Gijselhart J. Professor Pel en 'klierkoorts'. Ned Tijdschr Geneeskd. 2009; 153: A1215.
3. Kaandorp CJE, van Everdingen JJE and Mooij A. Erflaters van de geneeskunde : beroemde Nederlandse artsen beschreven door hun (kinds)kinderen. Alphen aan den Rijn: Belvédère/Medidact, 2002.
Wertheim Salomonson
Wij zijn collega Simon erkentelijk voor zijn aanvullingen. Hij veronderstelt met recht dat C.C. Delprat onder de medewerkers van het NTvG een bekende naam is (sinds kort staat zijn borstbeeld zelfs in het redactiekantoor). Delprat was echter naast zijn privé-docentschap ook huisarts en redacteur, terwijl Wertheim Salomonson een volledige aanstelling had. Desondanks, de omschrijving ´eerste specialist´ in het bijschrift van het portret is niet geheel juist.
Verder heeft collega Simon gelijk met zijn opmerking dat in 1881, toen Wertheim Salomonson ging studeren, de strijd om het Latijn al was beslecht door de creatie (in 1876) van de categorie ´arts zonder recht op promotie´, voor HBS-leerlingen.1Kennelijk wilde Wertheim Salomonson liever niet tot die groep behoren.
De spelling van de tweede voornaam van professor Pel wisselt nogal. In het biografisch lexicon van Lindeboom staan dan ook drie varianten (Klazes, Klaaszes en Klaesz). In navolging van het beeldarchief van de Universiteit van Amsterdam kozen wij voor de laatste variant, ook in ons eerdere artikel. Volgens Pel´s kleinzoon geeft de burgerlijke stand geen uitsluitsel, omdat deze alleen de eerste voornaam heeft vastgelegd.2
De verwijzing naar het artikel dat Wertheim Salomonson in 1896 over Röntgen’s X-stralen schreef,3is te vinden in het overzichtsartikel van Pasveer.4 Wij kozen die laatste verwijzing om de lezer nog wat meer geschiedenis te bieden, zonder het met de redactie afgesproken maximum van 5 referenties te boven te gaan. Het pdf-document van het oorspronkelijke artikel is te vinden via de internetpagina van het Tijdschrift en bevat inderdaad een – overigens matige - weergave van de afzonderlijk gedrukte en ingebonden bladzijde met de eerste röntgenfoto die in Nederland is gepubliceerd.
Jan van Gijn
1. Koster W. Latijn en Grieksch wenschelijk voor de opleiding onzer geneeskundigen?Ned Tijdschr Geneeskd. 1886;30:173-82.
2. Kaandorp CJE, van Everdingen JJE en Mooij A. Erflaters van de geneeskunde : beroemde Nederlandse artsen beschreven door hun (kinds)kinderen. Alphen aan den Rijn: Belvédère/Medidact, 2002.
3. Wertheim Salomonson JKA. Röntgen's X-stralen. Ned Tijdschr Geneeskd. 1896;40:241-9.
4. Pasveer B. Leren lezen; röntgenfoto's en het Nederlandsch Tijdschrift voor Geneeskunde. Ned Tijdschr Geneeskd. 1991;135:1808-11.