Propranolol-intoxicatie

Bilthoven, april 1986,

Collega Bouwels vestigt de aandacht op de problemen waarmee een bèta-blokker-intoxicatie gepaard kan gaan (1986;596-9). Hij wijst daarbij terecht op de belangrijke cardiale en andere hemodynamische gevolgen van deze intoxicatie. Behalve deze circulatoire veranderingen deden zich bij zijn twee patiënten echter tevens respiratoire problemen voor. Op de betekenis hiervan, het pathofysiologische proces dat bij bèta-blokker-intoxicatie de patiënt kan bedreigen, wordt echter niet nader ingegaan.

In 1983 werd door Hong et al. gewezen op de klinische betekenis van respiratoire insufficiëntie bij deze intoxicatie.1 Zij veronderstelden dat de ademstilstand bij een van hun patiënten mogelijk het gevolg zou kunnen zijn van een centrale werking van propranolol, die zou kunnen samenhangen met de lokaal anesthetische werking van deze stof. Recent dierexperimenteel onderzoek heeft echter nader licht geworpen op de betekenis van respiratoire insufficiëntie bij deze intoxicatie. Respiratoire insufficiëntie bleek de primaire oorzaak van overlijden na een overdosis bèta-blokkers te zijn en wordt veroorzaakt door een centraal effect van bèta-blokkers.23 Bovendien bleek dat de ademstilstand niet het gevolg was van de lokaal anesthetische werking die een aantal bèta-blokkers heeft, daar deze ook werd waargenomen na toediening van een overdosis bèta-blokkers die deze eigenschap niet hadden. Het is van belang om erop te wijzen dat zowel de lipofiele (vetoplosbare) bèta-blokkers, die gemakkelijk de bloed-hersenbarrière kunnen passeren, als de hydrofiele (wateroplosbare) bèta-blokkers, die nauwelijks in het centraal zenuwstelsel kunnen doordringen, een centrale ademstilstand veroorzaken wanneer zij in hoge dosis toegediend worden. Beademing gaf in alle gevallen een verlenging van de overlevingstijd. In beademde proefdieren traden pas na verhoging van de dosis tot viermaal de dosis die bij de spontaan ademende proefdieren een ademstilstand veroorzaakte, ernstige cardiale en hemodynamische stoornissen op. Deze zijn dan als het ware in tweede instantie oorzaak van overlijden van de proefdieren. Tevens is gebleken dat de hemodynamische verslechtering die kan voorkomen bij acute bèta-blokker-intoxicaties voor een belangrijk deel deel door andere eigenschappen dan de bèta-receptor blokkerende worden veroorzaakt, terwijl ook de kinidine-achtige eigenschappen die sommige bèta-blokkers hebben, hiervoor slechts ten dele verantwoordelijk kunnen worden gesteld.45

Zoals collega Bouwels terecht opmerkt, kan het herkennen van de symptomen en het snel handelend optreden bij deze intoxicatie levenreddend zijn. Het is echter van belang om bij patiënten die worden opgenomen na het innemen van een overdosis bèta-blokkers niet alleen de aandacht te richten op de hemodynamische toestand maar primair op het eventueel verslechteren van de ademhaling.

Maastricht, mei 1986,

In geval van propranolol-overdosering bij mensen bleken negatieve invloeden op het hart in het algemeen eerder op te treden dan op bewustzijn en ademhaling (zie de referenties 1, 3-6, 8, 10, 11, 13, 14 en 26 in mijn artikel). In een aantal gevallen werd dit voorafgegaan door kunstmatig opgewekt braken, zodat versterkte vagusprikkeling een rol leek te spelen. Bij de respiratoire insufficiëntie die door Hong et al. werd beschreven, was echter tegelijk ook sprake van aspiratiepneumonie. Voorts is het veelvuldig noodzakelijk gebleken patiënten spierrelaxantia toe te dienen in geval van ernstige convulsies, waarna beademing noodzakelijk was. Hoewel ik bij de maatregelen in geval van propranolol-intoxicatie ook intubatie heb genoemd, heeft de behandeling van respiratoire insufficiëntie wellicht onvoldoende aandacht gekregen. Ik dank de collegae Langemeijer et al. dan ook voor hun zinvolle aanvulling.