Collum femoris-fractuur bij fietsers door 'clipless' pedalen

Arnhem, juni 1995,

Het artikel van Slootmans et al. (1995;1141-3) bewijst weer eens de belangrijke rol van het materiaal bij het ontstaan van sportletsels. In kringen van de Medische Wielervereniging Nederland werd reeds 5 jaar geleden gewezen op de tendens van stijgende aantallen collumfracturen ten gevolge van de ‘clipless’ pedalen. Een wielrenner valt gemiddeld 1 maal per 2 jaar; in 45% van de gevallen ontstaat daarbij een letsel van de bovenste extremiteit, in 25% van het hoofd, in 20% van de onderste extremiteit en in 10% aan de romp. In de meerderheid der gevallen zijn het banale letsels. Bij de baansport echter zijn de frequentie en de ernst van de letsels vele malen groter.1 Collumfracturen bij wielrenners zijn echter gelukkig uiterst zeldzaam. Overigens heeft bijna 20% van alle wegrenners wel eens een claviculafractuur gehad. In de tijd voor de clipless pedalen, die geïntroduceerd werden door Bernard Hinault in 1985 en waarmee nu standaard in de wielersport gereden wordt, werden ‘teenhaken’ met riempjes gebruikt. Zonder aantrekken van de riempjes kon men met enige ervaring snel uit de haken komen. Had men echter de riempjes aangetrokken, zoals gebruikelijk in de ‘finale’, dan was bij een val fixatie aan het pedaal onvermijdelijk. Uit die periode stammen ook de gegevens van ernstige onderbeenfracturen (waaronder spiraalfracturen) en enkelbandletsels. Gebruik van aangetrokken riempjes leidde nogal eens tot klachten over branderige pijn in de voet na en tijdens het fietsen. In de eerste jaren na de introductie van de clipless pedalen was er de technologie van de skibinding, met als nadeel dat in- en eversie van de voet niet mogelijk was zonder uit de clip te schieten. Bij flexie van de knie gaat het onderbeen in endorotatie met inversie van de voet, bij extensie in exorotatie met eversie van de voet. Bij krachtig aanzetten ontstaat er bij veel fietsers, blijkens video-opnamen, ook tijdens de extensie van de knie een endorotatie van het onderbeen met inversie van de voet.2 Bij de Shimano/Look-fixatie waren deze rotatiebewegingen in de voet niet goed mogelijk, en dit leidde compensatoir vaak tot ‘wringen’ met de knie en kniepijn. Bij pedalen van het merk Time is deze natuurlijke beweging van de voet wel mogelijk. Inmiddels zijn er veranderingen aan de Shimano/Look-pedalen aangebracht, zodat de fietser nu ook bij deze pedalen voldoende speling heeft zonder uit de clip te schieten. Het goed afstellen van de voetplaatjes blijft uiteraard ook van groot belang. Overigens is de invloed van (toe)clips op de kracht en snelheid nooit aangetoond. Waarschijnlijk dragen ze voornamelijk bij aan de stabiliteit.

Amsterdam, juni 1995,

Het artikel van Slootmans et al. is een waardevolle waarschuwing voor racefietsers en racefietshandelaren. Het advies om het ontkoppelen van beide voeten goed te oefenen is essentieel en verdient meer nadruk. Het belang hiervan wordt duidelijk uit een analyse van de gegevens van de 4 beschreven patiënten: 3 van de 4 fracturen waren links gelokaliseerd. Dit kan toeval zijn, maar een andere verklaring is dat men zich aanwent om steeds met dezelfde voet (meestal de dominante en dus meestal de rechter) als eerste te ontkoppelen. Zelf ben ik in de leerperiode na aanschaf van ‘clipless’ pedalen ook enkele malen gevallen voordat zich het automatisme ontwikkelde om in probleemsituaties preventief te ontkoppelen. Als vanzelf gebeurde dit met mijn dominante rechter voet, de linker gaat nooit als eerste los. Het ligt voor de hand dat bij zo'n ingeslepen gewoonte de ontkoppelreflex links bij onverwacht overhellen naar die kant niet flitsend kan worden uitgevoerd. Moraal van het verhaal: blijf bij het ontkoppelen rechts en links afwisselen en oefen bewust de niet-voorkeurskant!

Nijmegen, juli 1995,

Wij zijn de collegae Verheij en Leeuwenberg erkentelijk voor hun interessante en belangrijke aanvullingen.