Een recente editorial in The Lancet begint met de opmerking: ‘According to folk wisdom, prolonged stress can result in a state of debilitation (”being run down“) in which the subject is unusually liable to colds and other maladies’.1 Het is waarschijnlijk vooral de medicus-practicus die deze wijsheid zal onderschrijven en hiervan regelmatig voorbeelden zal tegen komen. Een brug te slaan tussen deze klinische observaties en experimentele modellen waarin oorzaak en gevolg konden worden onderscheiden, bleek echter moeilijk te zijn en werd dan ook pas in de laatste decennia gerealiseerd. Een pionier op dit gebied is Selye die al in 1950 begonnen is met dierexperimenteel onderzoek naar de invloed van stress op het organisme.2 Sinds die tijd heeft onderzoek op dit gebied zich sterk uitgebreid. In de jaren zeventig en tachtig zijn het onder andere Ader, Borysenko et al. en, in Nederland, Ballieux die onderzoek doen naar de immunologische…
Artikelinformatie
Citeer dit artikel als
(Geen onderwerp)
Nijmegen, april 1986,
Met belangstelling hebben wij kennis genomen van het artikel van Y.R.van Rood en J.J.van Rood (1986;432-4). Het verbaast ons echter dat niet wordt gesproken over één van de meest voorkomende oorzaken van stress binnen het medisch handelen, nl. operatie-stress en, zo men wil, anesthesie-stress. Gezien het belang van dit onderwerp willen wij hieraan gaarne enige woorden wijden.
Ten gevolge van een operatie of anesthesie kan een daling optreden van de immunorespons, waardoor de afweer tegen infecties en tumorgroei wordt onderdrukt.1-4 Interessant is de conclusie dat een bepaalde vorm van anesthesie, de loco-regionale anesthesie, in tegenstelling tot algemene anesthesie, in staat bleek de onderdrukte immunorespons eerder en sneller normaal te laten worden.12 De genoemde postoperatieve complicaties worden hierdoor gereduceerd. De vraag in welke mate en op welke wijze het menselijk immuunsysteem door een operatie onder anesthesie wordt beïnvloed is belangrijk, omdat hier een van de oorzaken van postoperatieve complicaties gevonden kan worden. In samenhang met de operatie zijn meerdere factoren van belang, zoals aandoening en leeftijd van de patiënt, stress van de ingreep, de ernst van de weefselbeschadiging en de aard en duur van de anesthesie. Enkele belangrijke veranderingen van componenten van het immuunsysteem zijn weergegeven in de tabel. Een en ander suggereert dat, wanneer men de afferentie vanuit het operatiegebied zou kunnen modificeren, het immunologisch functioneren minder nadelig wordt beïnvloed. Een soortgelijk effect zou ook door acupunctuur bereikt kunnen worden.7
Een werkgroep van de afdeling anesthesiologie van het St. Radboudziekenhuis te Nijmegen is thans bezig een onderzoek op te zetten, waarbij de invloed van acupunctuur-anesthesie op het immuunsysteem wordt nagegaan. Het onderzoek wordt gedaan aan de hand van parameters die volgens de huidige wetenschappelijke inzichten van belang zijn voor de stressrespons en het immunologisch functioneren (enkele zijn reeds vermeld in de tabel).
Brocker EB, Macher E. Der Einfluss von Narcose und Operation auf das Immunsystem. Klin Wochenschr 1981; 59: 1297-301.
Hole A. Per- and postoperative monocyte and lymfocyte functions. Acta Anaesthesiol Scand 1984; 28: 287-91.
Rem J, Saxtrup Nielsen O, Brandt MR, Kehlet H. Release mechanisms of postoperative changes in various acute phase proteins and immunoglobulins. Acta Chir Scan 1980; 502: 51-6.
Salo M. Effect of anaesthesia and surgery on the number of and mitogen-induced transformation of T- and B-lymphocytes. Ann Clin Res 1978; 10: 1-13.
Kehlet H, Wandall JH, Hjortso NC. Influence of anesthesia and surgery on immunocompetence. Am Soc Reg An 1982; 7: 68-75.
Wolowicka L, Jurczyk W, Bartkowiak H, et al. Vorlaufige Untersuchung des humoralen und zellulären Immunsystems beim mehrfachverletzten Patienten. An Intensivmed 1985; 26: 169-73.
(Geen onderwerp)
Leiden, augustus 1986,
De literatuurgegevens betreffende operatie-stress hebben we bewust niet in ons overzichtsartikel opgenomen om de eenvoudige reden dat bij operatieve ingrepen behalve een psychische ook een somatische (weefselbeschadiging) stressor aanwezig is. We zijn het echter zonder meer met de inzenders eens dat de gevolgen van operatie-stress belangrijk zijn, ook wat betreft het imunologische reactievermogen van de patiënt.
(Geen onderwerp)
Zwolle, maart 1986,
Naar aanleiding van het artikel van Van Rood en Van Rood (1986;432-4) zou ik het volgende willen opmerken. Het lijkt de moeite waard ook de immunologische veranderingen te registreren die de stress van operatieve ingrepen teweegbrengt. Dit zou van belang kunnen zijn voor het postoperatieve beleid in de oncologie. Het is bekend, dat er bij een lokaal uitgebreide maligne tumor grote kans bestaat op reeds aanwezige micrometastasen op afstand. Operatie onder narcose lijkt (als gevolg van cellulaire immunosuppressie?) een versterkend effect te hebben op deze metastasering, welk effect wellicht nog meer wordt versterkt door een eventuele bloedtransfusie. Het tijdstip van begin, de dosering en duur van de in deze situatie wenselijk geachte adjuvante chemotherapie (dan wel hormonale of immunotherapie) zullen waarschijnlijk mede afhankelijk gesteld moeten worden van het immunologische reactiepatroon van patiënten op de betreffende operatie.
(Geen onderwerp)
Leiden, april 1986,
Het door collega Russchen voorgestelde onderzoek is ongetwijfeld boeiend maar uiterst complex. Juist de door hem gesignaleerde aanwezigheid van micrometastasen en het effect van narcose en bloedtransfusie zullen het op dit moment haast onmogelijk maken de betekenis van de stress veroorzaakt door de operatie te beoordelen. Eerst zal het effect van de makkelijk te kwantificeren invloeden, zoals van bloedtransfusie, in kaart moeten worden gebracht in de hoop op den duur een totaal beeld te verkrijgen.