Verhoogde serumactiviteit van creatinekinase: meestal geen teken van ziekte

Amersfoort, december 2003,

Collega Wokke heeft een fraai overzicht gegeven van de oorzaken van verhoogde creatinekinase(CK)-activiteit in plasma of serum (2003:1998-2000) en daarmee feitelijk geïllustreerd dat er vele ziekten zijn die leiden tot een verhoogde CK-activiteit. De titel vinden wij wat ongelukkig gekozen, aangezien de meeste CK-verhogingen die wij in het laboratorium vinden juist wel gerelateerd zijn aan pathologische afwijkingen van met name skelet- of hartspier. CK katalyseert overigens niet de overdracht van een fosfaatgroep van creatinefosfaat naar adenosinetrifosfaat (ATP), maar naar adenosinedifosfaat, waardoor ATP ontstaat.

Een belangrijke oorzaak van idiopathische hyper-CK-emie wordt echter niet beschreven: macro-creatinekinasemie. Macro-enzymen in het algemeen worden in de periferie meestal gevormd door koppeling van het enzymeiwit aan immuunglobulinen en kunnen als zodanig als een auto-immuunfenomeen worden beschouwd. De klaring van het zo sterk vergrote eiwitcomplex is doorgaans vertraagd, terwijl er evenveel CK uit lichaamscellen blijft vrijkomen. Omdat met de gangbare analysemethoden van CK ook de enzymactiviteit van het macro-CK wordt gemeten, meten wij zo een verhoogde CK-activiteit in serum of plasma.

Er worden twee verschillende macro-CK-iso-enzymen onderscheiden. Bij type-I-macro-CK-emie is het CK-eiwit gebonden aan een immuunglobuline, meestal van de IgG-klasse, soms betreft het echter IgA- of IgM-immuunglobuline. Hierbij wordt doorgaans een verhoogde serum-CK-waarde gevonden, met als karakteristiek tevens een CK-MB/CK-verhouding groter dan 25% (afhankelijk van de gebruikte CK-MB-analysemethode). Normaliter maakt CK-MB slechts 1% uit van het totaal CK, bij een myocardinfarct zien wij karakteristieke verhogingen van de CK-activiteit, evenals van CK-MB/CK-ratio's tussen 3 en 10%, soms wat hoger.

Bij de andere variant (type II) zijn er mitochondriale CK-oligomeren. Hierbij worden doorgaans normale waarden gevonden, waardoor de detectie in de kliniek laag zal zijn. Bij type II kunnen echter ook verhoogde of verlaagde waarden voorkomen. De relatie met klinische verschijnselen wordt in de literatuur wisselend beschreven. Vooral maligniteiten worden bij zowel type-I- als type-II-macro-CK-emie genoemd.1-3

Uit eigen ervaring blijkt dat bij onbegrepen verhoogde CK-waarden meer dan eens de aanwezigheid van een macro-CK-emie de verklaring is. Uit verschillende studies blijkt de prevalentie van type-I-macro-CK-emie tussen 0,9 en 1,2% te zijn, van type II ligt deze tussen 0,5 en 2,6%.4 Bij selectie van patiënten met onbegrepen hyper-CK-emie is de prevalentie uiteraard aanzienlijk hoger. Het advies is dan ook in gevallen van onbegrepen CK-verhogingen de laboratoriumspecialist klinische chemie te consulteren. Deze zal doorgaans een elektroforese van CK-iso-enzymen verrichten. Op het elektroferogram is dan een extra band te zien waar met behulp van patroonherkenning de aanwezigheid van een macro-CK en het type ervan is vast te stellen.