Toetjes tegenwoordig machtiger

Inleiding

‘Een alcoholist is iemand die meer drinkt dan zijn dokter’ luidt een bekend cliché. Als ik een parallel trek naar buikomvang, is een aanzienlijk deel van mijn patiënten te dik. Mijn maatstaven verschillen daarbij nauwelijks van die van de World Health Organisation (WHO), die ongeveer mijn BMI als grens aanhoudt.

Obesitas en de daarmee gerelateerde morbiditeit is niet alleen in mijn huisartsenpraktijk een toenemend probleem, maar in de gehele Westerse wereld. De WHO schat dat er in 2005 wereldwijd 1,6 miljard volwassenen met overgewicht (BMI > 25) waren, en hiermee lijkt de top nog niet bereikt.1 In Nederland is het zelfgerapporteerde percentage mensen met een BMI van meer dan 25 tussen 1987 en 2009 toegenomen van 34,9 naar 47,2%.2,3

In de Verenigde Staten zijn tussen 1977 en 1998 de porties zowel in fastfoodketens, restaurants als thuis voor bijna alle soorten voedsel groter geworden.4 Onderzoek naar recepten in het befaamde Amerikaanse kookboek More joy of cooking wees uit dat het aantal calorieën per eenpersoonsportie in de laatste 70 jaar met ruim 35% is toegenomen, waarbij de grootste stijging in de laatste 20-30 jaar plaatsvond.5

Om te kijken of een dergelijke trend ook in Nederland waarneembaar is, heb ik de nagerechten in 2 jaargangen van het kooktijdschrift Allerhande met elkaar vergeleken. Dit tijdschrift wordt gratis verspreid door een grote supermarktketen en bereikt momenteel met een oplage van 2,1 miljoen exemplaren circa 4,7 miljoen lezers (www.ah.nl/artikel?trg=albertheijn/article.feiten). De kans is dus groot dat uw patiënten, zeker tijdens de feestdagen, dit blad als inspiratiebron gebruiken.

Materiaal en methoden

Voor deze studie nam ik de jaargangen 1987 en 2009 van het tijdschrift Allerhande. Daaruit selecteerde ik alle recepten die gerubriceerd stonden als nagerecht en waarbij het aantal kilocalorieën per portie vermeld stond. In elk van beide jaargangen waren dit 37 recepten (tabel).

De keuze voor nagerechten was gebaseerd op praktische overwegingen: bij hoofdgerechten waren bijgerechten zoals aardappelen en groenten nu eens wel inbegrepen in het recept, dan weer niet, wat vergelijking moeilijk maakte. De nagerechten kenden dit probleem niet.

Ik keek naar de verschillen in kilocalorieën (kcal) per eenpersoonsportie en in de hoeveelheden koolhydraten, eiwitten en vetten per eenpersoonsportie tussen de recepten in beide jaargangen. Daarbij gebruikte ik de tweezijdige t-toets, waarbij p < 0,05 als significant werd aangemerkt. Voor de statistische analyse werd gebruik gemaakt van software van NCSS 2004 (NCSS, LLC. Kaysville, Utah, VS).

Resultaten

Recepten uit 1987 bevatten gemiddeld 342 kcal en die uit 2009 gemiddeld 412 kcal. Dit is een toename van ruim 20% (70 kcal, 95%-BI: 2,4-136,9; p = 0,043). Dit verschil leek vooral veroorzaakt te worden door een toename van de vetten, van 16 naar 21 g per portie, en van de koolhydraten, van 39 naar 47 g per portie. Deze stijgingen waren echter niet statistisch significant (95%-BI: -0,5-10,8 respectievelijk -0,6-16,0; p = 0,075 respectievelijk 0,068). De gemiddelde hoeveelheid eiwitten per portie bleef met 5,6 g in 1987 en 7 g in 2009 nagenoeg gelijk.

Beschouwing en conclusie

Er blijkt inderdaad een forse toename van het aantal calorieën per portie in toetjesrecepten te zijn. Thuiskoks worden kennelijk aangezet om, ten opzichte van 1987, gemiddeld het equivalent van een klein bolletje roomijs extra aan hun eters voor te zetten.

Of deze toename van het aantal calorieën per portie veroorzaakt werd door een toename van de grootte van de portie óf door het gebruik van calorierijkere ingrediënten, was lastig vast te stellen omdat er nauwelijks recepten waren die vergelijkbaar waren. Porties en ingrediënten van een exotisch toetje zoals semifreddo waren moeilijk te vergelijken met die van een vlaflip. Enkele recepten waarbij dit wel vergeleken kon worden, bijvoorbeeld 2 recepten voor griesmeelpudding, ontliepen elkaar wat betreft calorieën niet veel. Er waren echter te weinig direct vergelijkbare recepten om statistische uitspraken over te kunnen doen. Het lijkt mij dat de keuze van het receptenrepertoire vooral de oorzaak is van het verschil in calorieën. Met ander woorden: in 2009 werd vaker voor een toetje met meer calorieën per portie gekozen (zie tabel). Dit past in de trend van de eerder aangetoonde toename in energiedichtheid bij verschillende gerechten in verschillende settings.

Helaas kan de gemiddelde toename van calorieën per portie niet geëxtrapoleerd worden naar een toename in de dagelijkse calorie-intake van de gemiddelde Nederlander, aangezien niet bekend is in hoeverre de in dit onderzoek gebruikte recepten ook daadwerkelijk gekookt en gegeten werden. Een andere mogelijke beperking van dit onderzoek is, dat gebruik is gemaakt van de door de uitgever bij het recept opgegeven cijfers. Daarbij is aangenomen, dat deze correct waren, en dat de methode van berekenen in 22 jaar niet veranderd is.

Desondanks lijkt een relatie met de obesitasepidemie aannemelijk. Het verdient aanbeveling om in de spreekkamer bij advies over voeding ook de nagerechten te betrekken. Als uw patiënten niet genegen zijn hun toetje te laten staan, kunt u eerdergenoemde tabel gebruiken en, afhankelijk van de BMI van de persoon die voor u zit, een horizontale streep trekken. De recepten boven deze lijn kunnen gebruikt worden, daaronder worden ze ontraden. Als alternatief kunt u adviseren bij elke zelfbereide maaltijd één eter meer uit te nodigen. Deze kan dan de extra bolletjes ijs voor zijn rekening nemen.

Leerpunten

• De incidentie van overgewicht neemt wereldwijd toe: mensen eten gemiddeld meer en bewegen minder.

• In de VS zijn tussen 1977 en 1998 de porties zowel in fastfoodketens, restaurants als thuis voor bijna alle soorten voedsel beduidend groter geworden.

• Recepten in een befaamd Amerikaanse kookboek bevatten per eenpersoonsportie 35% meer calorieën dan 70 jaar geleden; de grootste stijging in caloriedichtheid vond de laatste 20-30 jaar plaats.

• Ook in Nederland sluipen extra calorieën de recepten in.

• Recepten voor toetjes in de Allerhande bevatten gemiddeld in 2009 ruim 20% kcal (70 kcal) meer dan in 1987; dit komt neer op het equivalent van een klein bolletje roomijs extra.

• Deze stijging leek vooral veroorzaakt te worden door een toename van de hoeveelheid vetten en koolhydraten.