Stoornissen in de vruchtbaarheid van de man tijdens behandeling met sulfasalazine

Heerlen, Nijmegen, januari 1989,

Het artikel van Lam, Dekker en De Nooyer (1988;2427-9) over stoornissen in de vruchtbaarheid van de man tijdens behandeling met sulfasalazine is voor ons reden een enkele opmerking te maken.

Naar aanleiding van onze ervaring met ongewenste infertiliteit bij enkele mannelijke patiënten die sulfasalazine gebruikten, kwamen wij tot de conclusie dat het effect van deze stof op de spermatogenese niet duidelijk is en dat een prospectief onderzoek naar de spermakwaliteit van mannen met de ziekte van Crohn of met colitis ulcerosa noodzakelijk was.1 Door O'Morain et al. werd in 1982 aannemelijk gemaakt dat de suboptimale bevindingen bij analyse van sperma van mannen met ‘inflammatory bowel disease’ niet samenhing met de ziekte, maar met het gebruik van sulfasalazine.2 Gesteld werd dat de pyridine-component in de medicatie verantwoordelijk was voor een negatief effect op de rijpe spermatozoa. Een anti-prostaglandine-effect zou dan op het niveau van de epididymis of het vas deferens inwerken op de spermatozoa en vooral resulteren in een verminderde motiliteit.3 Overigens schrijven andere onderzoekers juist een gunstige werking toe aan prostaglandine-syntheseremmers bij de behandeling van onder andere oligospermie.4 Sulfasalazine heeft waarschijnlijk niet zozeer gevolgen voor de spermatogenese op zichzelf maar veeleer voor het vermogen van spermatozoa tot het fertiliseren van oöcyten. Deze nadelige invloed wordt bij het gebruik van mesalazine kennelijk niet gezien. Dit is interessant omdat het de mogelijkheid biedt te speculeren over de effecten van bepaalde medicijnen op de functie van spermatozoa en de eventuele toepassing van deze kennis voor de ontwikkeling van de ‘mannenpil’.

De mannen die sulfasalazine wordt voorgeschreven, moeten inderdaad worden ingelicht, maar wij willen waarschuwen voor de gedachte dat alle mannen daardoor infertiel worden; dat mag uit de nu bekende onderzoekingen niet geconcludeerd worden. Meer in het algemeen stelden wij bij een eerdere gelegenheid al dat medicijngebruik ongewenste infertiliteit bij mannen tot gevolg kan hebben en dat de effecten van medicijnen op de fertiliteit behoren te worden gedocumenteerd alvorens tot registratie ervan kan worden overgegaan.5

Hoofddorp, januari 1989,

Wij danken de collegae Heineman, Rolland en Dony voor hun reactie. Patiënten met een inflammatoire darmziekte hebben op zichzelf geen afwijkend semen. Onder de patiënten die sulfasalazine als therapie gebruiken, bevindt zich een aantal dat semenafwijkingen heeft. Het is zeker niet zo dat alle mannen die dit geneesmiddel gebruiken infertiel zouden zijn. Dat hebben wij ook niet willen zeggen; de boodschap was dat eraan gedacht moet worden indien ongewenste infertiliteit ontstaat terwijl de man sulfasalazine gebruikt.

Verschillende onderzoekers stellen dat de sulfapyridinecomponent verantwoordelijk is voor het negatieve effect op de spermatogenese. Het pathogenetische mechanisme blijft vooralsnog onbekend. Levi et al. denken aan een direct toxisch effect op het epitheel van de tubuli seminiferi,1 Traub et al. aan een rijpingsstop tijdens de spermatogenese.2 Beiden stellen enzyminhibitie ten gevolge van een foliumzuurdeficiëntie verantwoordelijk. Tobias et al. poneren als oorzaak een suppressie van de Leydig-cellen.3 Freeman et al. denken dat het vergrote ejaculaatvolume het aantal spermatozoa beïnvloedt.4 Steeno oppert dat een anti-prostaglandine-effect resulteert in een verminderde motiliteit van de spermatozoa.5 Heineman et al. spreken in hun ingezonden brief het vermoeden uit dat sulfasalazine niet zozeer gevolgen heeft voor de spermatogenese, maar veeleer het vermogen van de spermatozoa tot het fertiliseren van de oöcyten aantast. In ieder geval lijkt mesalazine de spermatogenese niet te beïnvloeden.

Heineman et al. wijzen er ook nog op dat in een ander onderzoek prostaglandine-syntheseremmers juist een gunstig resultaat hebben bij de behandeling van onder andere oligospermie.6 Het gaat hier echter om de zogenaamde ‘non steroidal anti-inflammatory drugs’ (NSAIDs). Wij vragen ons af of deze groep met sulfasalazine kan worden vergeleken. Gooren is van mening dat bij de spermatogenese in de testes prostaglandinen geen belangrijke rol spelen; volgens hem is er dan ook geen plaats voor prostaglandine-syntheseremmers in de fertiliteitsbehandeling bij de man.7