Er komen steeds meer medische technologieën ter beschikking waarvan de opbrengst wordt uitgedrukt in termen van kansen. Zo geeft reageerbuisbevruchting een kans op het krijgen van een kind, heeft de zwangere een kans dat vruchtwaterpunctie een aangeboren afwijking aantoont en bestaan er bij screeningen allerlei soorten kansen en ‘opbrengsten’ (echt-positief, fout-positief, etc.). Het is bekend dat het omgaan met kansen en risico's een ingewikkelde zaak is. Tot de jaren zeventig bestond het idee dat mensen in hun keuzegedrag tot een goede afweging van de voor hen relevante aspecten kunnen komen en dus in staat zouden zijn een ‘juiste’ beslissing te nemen. In het bijzonder door het werk van Kahneman et al. werd duidelijk, dat bij risico-beladen kennis allerminst sprake is van een rationeel-analytisch afwegingsproces, maar dat allerlei emotionele factoren een rol spelen.1
Aids-dreiging
In een enquête onder enkele honderden bloeddonors namen wij de volgende vraag op: ‘Stel dat u…
Artikelinformatie
(Geen onderwerp)
Bussum, oktober 1990,
Dat mensen irrationele, op emotionele impulsen terug te voeren keuzen maken als zij voor de beslissing komen te staan minimale gezondheidsrisico's te ontlopen, weet waarschijnlijk iedere medicus-practicus uit ervaring. Tijmstra en Bajema tonen proefondervindelijk, uitgedrukt in maat en getal, aan dat het inderdaad zo is (1990;1884-5). Ongeveer de helft van de door hen ondervraagden neemt een gezondheidsrisico met een kans van 1:5.000.000 zeer serieus. Men kan zich echter afvragen hoe de respons zou hebben geluid als de vraag complementair zou zijn geredigeerd: ‘Stel dat u een medische behandeling moet ondergaan en de kans om hierdoor niet besmet te worden met het AIDS-virus is 4.999.999 op 5.000.000, zou u zich daar dan zorgen over maken?’
Uit ervaring weet ik dat sommige patiënten luchthartiger reageren indien hun de zaak zo wordt voorgelegd. Hebben de schrijvers hier ook ervaring mee? Indien mijn veronderstelling juist is, zou dat kunnen betekenen dat wij door deze wijze van presentatie de patiënten gemakkelijker tot een meer rationele en minder emotionele beslissing kunnen brengen.
(Geen onderwerp)
Groningen, oktober 1990,
Donkerlo heeft gelijk: door de zaak om te keren, zal een ander antwoordpatroon worden verkregen. Zo is gebleken dat het verschil maakt of men spreekt van ‘een operatie waarbij 20% van de patiënten overlijdt’ dan wel van ‘een operatie waarbij 80% overleeft’. Met cijfers valt te sturen en de wijze waarop kansen en risico's worden gepresenteerd, is van invloed op de uitkomst. Bij een screeningaanbod kan hiervan gemakkelijk misbruik worden gemaakt. Goede voorlichters zijn zich hiervan bewust en laten meerdere aspecten zien.
Over dit onderwerp is een aardig boekje verschenen.1
Huff D. How to lie with statistics. Harmondsworth: Penguin Books, 1974.