De klassieke trias

In mijn tijd was de voortgangstoets nooit zo moeilijk: de Somalische meneer met gewichtsverlies had altijd tbc, de Poolse alcoholist die in shock op de SEH kwam een maagperforatie en de Turkse vrouw met overgewicht en vermoeidheid SOLK. Ik kan me herinneren dat ik me eraan stoorde, maar niet zo goed wist of het de onnodige vermelding van etniciteit, de reductie van de geneeskunde tot stereotypen, of vooral de constante recycling van casuïstiek was wat me frustreerde. Ik vraag onze coassistent hoe het er tegenwoordig voor staat. ‘De gesluierde Marokkaanse met een vitamine D-deficiëntie is inmiddels uit het repertoire geschrapt,’ weet ze me gelukkig te vertellen. ‘Maar,’ geeft ze opgelaten toe, ‘toen ik bij mijn dermatologie-coschap een man van Ghanese afkomst zag, moest ik ook meteen aan hiv en een kaposi denken.’

Het is natuurlijk allemaal goed bedoeld; ziekterisico’s die aan etnische afkomst zijn gerelateerd, bestaan gewoon. Kennis hiervan resulteert in betere zorg. Ik ben mijn kinderarts eeuwig dankbaar dat hij scherp genoeg is geweest me te screenen op schistosomiasis bijvoorbeeld. Maar een overkill aan steeds dezelfde, vaak ongenuanceerde, casuïstiek kan ook negatieve associaties met zich meebrengen. Wanneer creëren we stigma? Tbc staat in mijn geheugen gegraveerd als een klassieke trias van gewichtsverlies, nachtzweten en Somalische afkomst. Ongewild vraag ik me bij elke ontmoeting met een slanke Somalische man automatisch af of hij ook last zou hebben van nachtzweten – een sterk gevalletje beroepsdeformatie meets menselijke neiging tot stereotypering. We worden geconditioneerd om in patronen te denken, getraind om bij de eerste blik al een differentiaaldiagnose paraat te hebben. Inmiddels lijkt het me vooral cultuursensitief om juist níét in te zoomen op die achterhaalde verschillen.

‘We worden geconditioneerd om in stereotypen te denken’

De casuïstiek is toe aan een update. Gelukkig zitten de medische studenten van tegenwoordig in diversiteitscommissies, zetten ze vraagtekens bij omstreden terminologie en confronteren ze docenten met ongepaste uitspraken. Ik heb er wel vertrouwen in dat ook de vragen in de voortgangstoets mee-evolueren met aandacht voor de epidemiologie maar het vermijden van vooroordelen.

Mijn eigen gedeformeerde trias probeer ik stapsgewijs te demonteren door de drie pijlers van culturele competenties in te zetten: kennis van de relatie tussen ziekte en etnische of sociaal-culturele factoren; een open en persoonsgerichte attitude; en communicatieve vaardigheden. En ondertussen blijf ik geduldig wachten op mijn eerste patiënt van Somalische afkomst die zich bij me presenteert met gewichtsverlies en nachtzweten.