Bijdragen van Nederland en zijn koloniën aan de kennis over de oorzaak van lepra in de 19e eeuw

To determine the Dutch contributions to the formulation of the concept that leprosy is an infectious disease.

Design

Literature study.

Method

A search for relevant publications was made in the Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (Dutch Journal of Medicine; NTvG) and the Geneeskundig Tijdschrift voor Nederlandsch-Indië (Medical Journal of the Dutch Indies; GTNI) with the aid of the search terms ‘lepra leprosy’, ‘lepra Arabum Arab leprosy’, ‘melaatsheid leprosy’ and ‘elephantiasis Graecorum Greek elephantiasis’. In addition, on the basis of references in the publications in the NTvG and the GTNI, as well as via searches in the catalogues of the Royal Library in The Hague and the libraries of Dutch universities, an inventory was made of the Dutch medical dissertations and other monographs on leprosy, as well as the medical historical review articles, from the 19th century.

Results

For a long time, physicians described the aetiology of leprosy in terms of ‘a substrate’ to which all sorts of mixtures of infection, heredity and hygiene contributed. From the middle of the 19th century onwards, this explanatory model with multiple possible solutions gave way to a controversy between two explanatory models: heredity as an ‘anti-contagious’ principle versus contagiosity. These two explanatory models were mutually exclusive in their universal aspirations. The debate in the Netherlands took place in the field of tension between European concepts on the one hand and on the other hand ideas and practices resulting from the interaction between the Netherlands and its colonies. Inspired in part by the writings of the Dutch physician C.L.Drognat Landré, who based his contagion theory on observations in Surinam, the Norwegian G.H.A.Hansen discovered the leprosy bacillus in 1873. It was not until 1897, at the international leprosy conference in Berlin, however, that consensus was to be reached on leprosy being an infectious disease.

Conclusion

An essential contribution to the development of the contemporary ideas as to the cause of leprosy was made from the Netherlands.

Ned Tijdschr Geneeskd. 2007;151:825-30

Samenvatting

Doel

Inventariseren van de Nederlandse bijdragen aan de constructie van het concept dat lepra een infectieziekte is.

Opzet

Literatuuronderzoek.

Methode

In het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (NTvG) en het Geneeskundig Tijdschrift voor Nederlandsch-Indië (GTNI) werd gezocht naar relevante publicaties met behulp van de trefwoorden ‘lepra’, ‘lepra Arabum’, ‘melaatsheid’ en ‘elephantiasis Graecorum’. Daarnaast werd op basis van verwijzingen in de publicaties in het NTvG en het GTNI, maar ook via zoekopdrachten in de catalogi van de Koninklijke Bibliotheek te Den Haag en van de Nederlandse universiteitsbibliotheken, een inventarisatie gemaakt van Nederlandse medische proefschriften en andere monografieën over lepra, alsmede van medisch-historische overzichtsartikelen uit de 19e eeuw.

Resultaten

Lange tijd beschreven medici de etiologie van lepra in termen van ‘een voedingsbodem’ waar besmetting, erfelijkheid en hygiëne in allerlei mengvormen een bijdrage aan leverden. Vanaf het midden van de 19e eeuw maakte een verklaringsmodel met meerdere oplossingsrichtingen plaats voor een controverse tussen twee verklaringsmodellen: herediteit als anticontagionistisch principe versus contagiositeit. Deze modellen sloten elkaar uit in hun universele aspiraties. Het in Nederland gevoerde debat speelde zich af in het spanningsveld tussen enerzijds Europese concepten en anderzijds ideeën en praktijken die voortkwamen uit de interactie tussen Nederland en zijn toenmalige koloniën. Mede geïnspireerd door de geschriften van de Nederlandse arts C.L.Drognat Landré, die zijn contagionisme baseerde op onderzoek in de kolonie Suriname, ontdekte de Noor G.H.A.Hansen in 1873 de leprabacil. Het duurde echter tot de internationale lepraconferentie in Berlijn in 1897 voordat er consensus over was dat lepra een infectieziekte is.