Aderlating; een verdwenen populair therapeuticum

Groningen, januari 2007,

Collega Keeman (2007:206-11) beschrijft het baanbrekende onderzoek van Louis naar de sterfte door vroege en late aderlating. Vroege aderlating zou gepaard gaan met meer sterfte (43 versus 25%). Narekening van de tabel met gegevens over aderlating bij pneumonie op dag 1-4 en 5-9 en over sterfte geeft bij tweezijdig testen een p-waarde van 0,152 (exacte toets van Fisher; Statistical Package for the Social Sciences (SPSS, Gorinchem, versie 11)). Het verschil is dus statistisch niet significant. Daarnaast melden verschillende auteurs dat het gaat om een groep van 77 in plaats van de door Keeman genoemde 78 patiënten (Morabia A. Pierre Charles-Alexandre and the evaluation of bloodletting; www.jameslindlibrary.org).1 2 Verder klopt het door Keeman genoemde percentage herstelde patiënten in de vroeg behandelde groep, 43, niet. Morabia noemt 44%. Andere auteurs noemen een aantal van 18 overleden patiënten in de vroeg behandelde groep van 41 patiënten, wat overeenkomt met een percentage van 44. In de tabel moet het aantal op dag 1-4 behandelde patiënten van n = 42 dus vervangen worden door n = 41. Als wij de exacte toets van Fisher uitvoeren met de nieuwe gegevens, krijgen wij een p-waarde van 0,098. Het verschil is ook dan niet statistisch significant.

Amsterdam, januari 2007,

Inderdaad is, zoals collega Knol aangeeft, in de tabel een fout geslopen en bedraagt het aantal van de in de eerste vier dagen verbloede patiënten 41 en niet 42.1 De vermelde percentages zijn echter juist, omdat ze gebaseerd zijn op de reeds aangehaalde tekst van Louis zelf: ‘[. . .] men heeft, in aangegeven volgorde, enerzijds 41 personen, van wie 18, of ongeveer driezevende, zijn bezweken, en anderzijds, 36, van wie 9, of slechts een vierde, hetzelfde lot hadden ondergaan. Verschrikkelijk resultaat, absurd.’ [Nederlandse vertaling.]

‘Drie zevende’ heb ik vertaald naar 43% en ‘een vierde’ naar 25%. Ondanks mijn foutieve opgave van het aantal blijven deze percentages staan. Louis is dus geschrokken van het verschil tussen drie zevende en een vierde. De berekeningen van Louis zijn handwerk en ik vraag mij af of het historisch gezien geoorloofd en zinvol is, hierop moderne statistische berekeningen los te laten.

Den Haag, januari 2007,

Voor geïnteresseerden in de geschiedenis van de aderlating kunnen bij de literatuuropgave in het artikel van collega Keeman (2007:206-11) de volgende gegevens worden aangevuld. Allereerst is er het proefschrift van de voormalige Amsterdamse huisarts H.R.Hefting. In 1942 promoveerde deze bij Van Rijnberk op een dissertatie getiteld De geschiedenis van de bloedtransfusie.1 2 Van de 85 bladzijden die het proefschrift telt, zijn de bladzijden 20 tot en met 34 gewijd aan de geschiedenis van de aderlating. Vervolgens vermeldt Hefting in dit hoofdstuk een dissertatie uit 1869 van J.H.Gentis, getiteld Over bloedontlasting bij ziekte.3

Amsterdam, februari 2007,

De proefschriften van Gentis en Hefting die collega Schouten noemt, geven niet echt nieuwe gezichtspunten, maar als aanvullende informatiebronnen zijn ze interessant. Was voor Hefting de aderlating geschiedenis, voor Gentis was die nog realiteit. Zo vermeldt hij dat in 1869 de methode-Broussais in ons land weliswaar al verlaten is, maar beveelt hij toch de aderlating bij de beginnende pneumonie aan, die door ‘eene ruime venaesectie binnen enge grenzen’ beperkt kon worden. Het werk van Louis was nog niet doorgedrongen.