Met de ontwikkeling van wat gezondheidsrecht heet, wordt de arts-patiëntrelatie niet meer bepaald door de arts en de patiënt, maar door juristen. Artsen die zich daaraan niet of niet in voldoende mate conformeren, dragen hardnekkige misvattingen uit die tot rechtzetting nopen. Dit laatste mag op zichzelf geen misvatting zijn, een misverstand is het wel.
Twijfel, vooral zelftwijfel, is de bron van alle wetenschap. Mw.Roscam Abbing twijfelt niet en duldt geen tegenspraak. Toch lijkt het me voor haar moeilijk om uit te maken of een HIV-test, voorafgaand aan een hartcatheterisatie of operatie, in het belang is van de patiënt en (of) de hulpverlener. Ze mag daar ideeën over hebben, maar een hartcatheterisatie of -operatie heeft ze nog nooit uitgevoerd. Interessant is ook de uitspraak dat extra voorzichtigheid zal leiden tot een verhoogde kans op snij- en prikaccidenten. Hierover is mij geen onderzoek bekend. Haar wél of is dit een tweede ex cathedra uitspraak? En waarom zou een negatieve testuitslag tot veronachtzamen van de gangbare zorgvuldigheidsmaatregelen leiden? Een opvatting die nergens op is gebaseerd.
Het dogma dat de patiënt nadeel zal ondervinden van een positieve HIV-test mist eveneens een kritisch-wetenschappelijke onderbouwing. Het is voorbarig en dus onjuist met zekerheid te stellen dat een HIV-test neerkomt op een aantasting van de persoonlijke levenssfeer. Vroeger, ook al in tijden dat een adequate behandeling niet voorhanden was, werden patiënten ongevraagd op lues getest en op tuberculose onderzocht. En hoe wijs is dat niet gebleken! Of de directe privacy van betrokkene hierdoor werd aangetast, kan ik nu achteraf niet beoordelen, maar de medische belangen van patiënt en diens omgeving prevaleerden in die tijd en zo hoort het mijns inziens ook.
Het taboe rond het uitvoeren van de HIV-test roept vragen op. Vormen mensen met een positieve HIV-test die zich daarvan niet bewust zijn geen gevaar voor hun omgeving? Kan men de persoonlijke levenssfeerbelangen van mogelijke besmette patiënten laten prevaleren boven de gezondheidsbelangen van hun (potentiële) partners en eventuele hulpverleners? Moet voortaan het gehele mensdom met een condoom cohabiteren ter bescherming van de persoonlijke levenssfeer van een enkeling? Horen mensen die een vaste relatie of een huwelijk aangaan niet te weten, of ze mogelijk besmet zijn? Stel, dat binnen afzienbare tijd een geneesmiddel wordt ontdekt dat AIDS kan voorkomen bij HIV-positieve patiënten. Zou het dan geen aanbeveling verdienen alreeds te weten welke mensen HIV-positief zijn?
De AIDS-problematiek wordt door de publiciteit, de politiek en kennelijk ook door sommige gezondheidsjuristen uit de gangbare geneeskunde gelicht. Waarom die voorkeursbehandeling die medisch gezien een achterstelling betekent? Het is mij niet duidelijk waarin de categorie (potentiële) AIDS-patiënten zich medisch onderscheidt van andere categorieën patiënten met (dreigende) ernstige ziekten. Stel, dat bij toevallig routinebloedonderzoek ook wordt gevonden dat een patiënt een ongeneeslijke bloedziekte heeft, vormt dat dan geen psychische belasting voor de patiënt? Heeft dat dan geen consequenties voor zijn of haar privé- en maatschappelijke leven, zoals werk en verzekeringsmogelijkheden? De sociale folklore van het gezondheidsrecht schrijft kennelijk voor dat de beste waarborg voor bescherming van de persoonlijke levenssfeer, het in het zand steken van je kop is.
De opvattingen van mw.Roscam Abbing over het toestemmingsbeginsel waren me niet ontgaan, maar tonen, ook juridisch gezien, weinig realiteitszin. 1 Indien een patiënt zich aan een arts toevertrouwt, dan houdt dat in dat hij of zij de arts toestemming verleent datgene te doen (of te laten) wat de arts redelijkerwijs in het belang van die patiënt kan achten. In de praktijk ligt het (juridische) mes niet op tafel. Diagnostische en behandelingsprocedures worden doorgesproken en natuurlijk kan de patiënt onderdelen van onderzoek of behandeling weigeren. Er is echter niet alleen vrije artsenkeuze, maar in beginsel ook vrije patiëntenkeuze. Als een patiënt een bepaalde test of behandeling weigert, die de arts voor zijn medisch handelen essentieel acht, dan ontslaat dat de arts van de plicht onderzoek en (of) behandeling voort te zetten. En wie bepalen wat medisch zinloos is, gezondheidsjuristen? Het is duidelijk dat mw. Roscam Abbing weinig inzicht heeft in de medische praktijkvoering. Ze draagt ook niet bij tot een betere artspatiënt- of jurist-medicus-relatie door onnodig scherpe formuleringen en ongenuanceerde standpunten.
Bij dit hele betoog heb ik het door mw. Roscam Abbing ‘vermeend’ genoemde belang van de hulpverlener buiten beschouwing gelaten. Tot dusver hebben vooral niet-hulpverleners over het belang van de hulpverleners geschreven. Daar moest een eind aan komen, vandaar het gestelde in de brief aan de redactie van ons Tijdschrift. Het al dan niet testen op HIV-infecties bij hartpatiënten door de cardioloog wordt bepaald door diens visie op het belang van de patiënt, op dat van zichzelf en van de andere, vaak jonge, hulpverleners en, spijtig voor de staatssecretaris, dit laat zich niet per arbitrage vaststellen. De arts stelt de patiënt de wet niet, het is veeleer o.a. mw.Roscam Abbing die de arts de wet wil stellen. Zij en anderen wensen het gezondheidsrecht in Nederland te scheppen naar hun eigen, in medisch opzicht weinig deskundige, opvattingen.
Het zou goed zijn als juristen die menen zich met de geneeskunde te moeten bemoeien de dialoog zochten in plaats van het dictaat, want geneeskunde is een vak dat je niet achter de schrijftafel kunt leren. En er zijn artsen die hun vak redelijk beheersen en het vertrouwen van hun patiënten genieten, de emancipatie en democratisering ten spijt.
F.L. Meijler
Literatuur
Roscam Abbing HDC. Het toestemmingsbeginsel en het onderzoek op HIV-infecties. [LITREF VOLGNR="02" JAARGANG="1987" PAGINA="1420-2"]Ned Tijdschr Geneeskd 1987; 131: 1420-2[/LITREF] en [LITREF VOLGNR="03" JAARGANG="1987" PAGINA="2047-9"]2047-9[/LITREF].
Het testen op HIV-infectie in de cardiologie
Utrecht, augustus 1988,
Met de ontwikkeling van wat gezondheidsrecht heet, wordt de arts-patiëntrelatie niet meer bepaald door de arts en de patiënt, maar door juristen. Artsen die zich daaraan niet of niet in voldoende mate conformeren, dragen hardnekkige misvattingen uit die tot rechtzetting nopen. Dit laatste mag op zichzelf geen misvatting zijn, een misverstand is het wel.
Twijfel, vooral zelftwijfel, is de bron van alle wetenschap. Mw.Roscam Abbing twijfelt niet en duldt geen tegenspraak. Toch lijkt het me voor haar moeilijk om uit te maken of een HIV-test, voorafgaand aan een hartcatheterisatie of operatie, in het belang is van de patiënt en (of) de hulpverlener. Ze mag daar ideeën over hebben, maar een hartcatheterisatie of -operatie heeft ze nog nooit uitgevoerd. Interessant is ook de uitspraak dat extra voorzichtigheid zal leiden tot een verhoogde kans op snij- en prikaccidenten. Hierover is mij geen onderzoek bekend. Haar wél of is dit een tweede ex cathedra uitspraak? En waarom zou een negatieve testuitslag tot veronachtzamen van de gangbare zorgvuldigheidsmaatregelen leiden? Een opvatting die nergens op is gebaseerd.
Het dogma dat de patiënt nadeel zal ondervinden van een positieve HIV-test mist eveneens een kritisch-wetenschappelijke onderbouwing. Het is voorbarig en dus onjuist met zekerheid te stellen dat een HIV-test neerkomt op een aantasting van de persoonlijke levenssfeer. Vroeger, ook al in tijden dat een adequate behandeling niet voorhanden was, werden patiënten ongevraagd op lues getest en op tuberculose onderzocht. En hoe wijs is dat niet gebleken! Of de directe privacy van betrokkene hierdoor werd aangetast, kan ik nu achteraf niet beoordelen, maar de medische belangen van patiënt en diens omgeving prevaleerden in die tijd en zo hoort het mijns inziens ook.
Het taboe rond het uitvoeren van de HIV-test roept vragen op. Vormen mensen met een positieve HIV-test die zich daarvan niet bewust zijn geen gevaar voor hun omgeving? Kan men de persoonlijke levenssfeerbelangen van mogelijke besmette patiënten laten prevaleren boven de gezondheidsbelangen van hun (potentiële) partners en eventuele hulpverleners? Moet voortaan het gehele mensdom met een condoom cohabiteren ter bescherming van de persoonlijke levenssfeer van een enkeling? Horen mensen die een vaste relatie of een huwelijk aangaan niet te weten, of ze mogelijk besmet zijn? Stel, dat binnen afzienbare tijd een geneesmiddel wordt ontdekt dat AIDS kan voorkomen bij HIV-positieve patiënten. Zou het dan geen aanbeveling verdienen alreeds te weten welke mensen HIV-positief zijn?
De AIDS-problematiek wordt door de publiciteit, de politiek en kennelijk ook door sommige gezondheidsjuristen uit de gangbare geneeskunde gelicht. Waarom die voorkeursbehandeling die medisch gezien een achterstelling betekent? Het is mij niet duidelijk waarin de categorie (potentiële) AIDS-patiënten zich medisch onderscheidt van andere categorieën patiënten met (dreigende) ernstige ziekten. Stel, dat bij toevallig routinebloedonderzoek ook wordt gevonden dat een patiënt een ongeneeslijke bloedziekte heeft, vormt dat dan geen psychische belasting voor de patiënt? Heeft dat dan geen consequenties voor zijn of haar privé- en maatschappelijke leven, zoals werk en verzekeringsmogelijkheden? De sociale folklore van het gezondheidsrecht schrijft kennelijk voor dat de beste waarborg voor bescherming van de persoonlijke levenssfeer, het in het zand steken van je kop is.
De opvattingen van mw.Roscam Abbing over het toestemmingsbeginsel waren me niet ontgaan, maar tonen, ook juridisch gezien, weinig realiteitszin. 1 Indien een patiënt zich aan een arts toevertrouwt, dan houdt dat in dat hij of zij de arts toestemming verleent datgene te doen (of te laten) wat de arts redelijkerwijs in het belang van die patiënt kan achten. In de praktijk ligt het (juridische) mes niet op tafel. Diagnostische en behandelingsprocedures worden doorgesproken en natuurlijk kan de patiënt onderdelen van onderzoek of behandeling weigeren. Er is echter niet alleen vrije artsenkeuze, maar in beginsel ook vrije patiëntenkeuze. Als een patiënt een bepaalde test of behandeling weigert, die de arts voor zijn medisch handelen essentieel acht, dan ontslaat dat de arts van de plicht onderzoek en (of) behandeling voort te zetten. En wie bepalen wat medisch zinloos is, gezondheidsjuristen? Het is duidelijk dat mw. Roscam Abbing weinig inzicht heeft in de medische praktijkvoering. Ze draagt ook niet bij tot een betere artspatiënt- of jurist-medicus-relatie door onnodig scherpe formuleringen en ongenuanceerde standpunten.
Bij dit hele betoog heb ik het door mw. Roscam Abbing ‘vermeend’ genoemde belang van de hulpverlener buiten beschouwing gelaten. Tot dusver hebben vooral niet-hulpverleners over het belang van de hulpverleners geschreven. Daar moest een eind aan komen, vandaar het gestelde in de brief aan de redactie van ons Tijdschrift. Het al dan niet testen op HIV-infecties bij hartpatiënten door de cardioloog wordt bepaald door diens visie op het belang van de patiënt, op dat van zichzelf en van de andere, vaak jonge, hulpverleners en, spijtig voor de staatssecretaris, dit laat zich niet per arbitrage vaststellen. De arts stelt de patiënt de wet niet, het is veeleer o.a. mw.Roscam Abbing die de arts de wet wil stellen. Zij en anderen wensen het gezondheidsrecht in Nederland te scheppen naar hun eigen, in medisch opzicht weinig deskundige, opvattingen.
Het zou goed zijn als juristen die menen zich met de geneeskunde te moeten bemoeien de dialoog zochten in plaats van het dictaat, want geneeskunde is een vak dat je niet achter de schrijftafel kunt leren. En er zijn artsen die hun vak redelijk beheersen en het vertrouwen van hun patiënten genieten, de emancipatie en democratisering ten spijt.
Roscam Abbing HDC. Het toestemmingsbeginsel en het onderzoek op HIV-infecties. [LITREF VOLGNR="02" JAARGANG="1987" PAGINA="1420-2"]Ned Tijdschr Geneeskd 1987; 131: 1420-2[/LITREF] en [LITREF VOLGNR="03" JAARGANG="1987" PAGINA="2047-9"]2047-9[/LITREF].