Het vrouw(on)vriendelijke speculum

M.R.
van Santen

Utrecht, februari 1987,

Het artikel van collegae Kremer en Dony handelt over de historie, het inbrengen en het reinigen van vaginaspecula. Over complicaties van het speculumonderzoek schrijven zij echter niet. De hals van het Seyffert-speculum veroorzaakt vaak kleine ruptuurtjes in de hymenale lijst, de nauwste plaats van de vagina zoals schrijvers terecht opmerkten. De omtrek van 13 cm en de diameter van 4 cm van het Seyffert-speculum zijn nogal wat groter dan de afmetingen van het Cusco-speculum, namelijk omtrek 10 cm en diameter 3,5 cm. Deze afmetingen nemen vooral bij het Seyffert-speculum fors toe als de eendebek gespreid wordt. De omtrek kan wel 18 cm worden bij het Seyffert-speculum, terwijl het Cusco-speculum niet verder dan 10 cm komt. Ook bij het virgospeculum is dit nadeel aanwezig, want het wordt veroorzaakt door het schuivende scharnier van het Seyffert-speculum, alhoewel de bladen wel smaller zijn en spits toelopen.

De beschreven ongelukkige gewichtsverdeling van het Seyffert-speculum maakt het niet alleen vaak noodzakelijk dat een assistent of de vrouw zelf het speculum moet vasthouden als de onderzoeker zelf zijn twee handen voor de behandeling nodig heeft zoals schrijvers stellen, maar heeft het gevaar van een retrograad bougie-effect met verscheuringsverwonding als het speculum uit de vulva valt zonder dat de vergrendeling losgemaakt is. Een gebeuren dat bij artsen in opleiding niet zeldzaam is.

De getrapte openingsstandvergrendeling veroorzaakt door de te grote stappen niet alleen pijn bij het instellen tegen een gladde vaginawand, of bij het zodanig plaatsen dat het speculum er niet zo gauw uitvalt, maar heeft in een enkel geval zelfs tot een flinke vaginaflankruptuur geleid.

Tot slot is er nog een gevaar dat juist ná het voltooide onderzoek dreigt, als de aandacht van de onderzoeker afneemt. Bij het ontgrendelen van het Seyffert-speculum klappen de bladen door de buikdruk snel dicht en door de wijze van het over elkaar schuiven van de bladranden, juist vóór het schuif/ schroefscharnier, ontstaat een scharend effect waarin gemakkelijk hymenresten ingeklemd kunnen raken. Als de onderzoeker niet oplet, wordt aldaar door het terugtrekken van het speculum dan een scheurverwonding veroorzaakt. Dit is enige tijd geleden een ervaren onderzoeker overkomen tijdens het maken van een uitstrijkje bij het bevolkingsonderzoek op cervixafwijkingen; er ontstond toen een arteriële bloeding die hechten noodzakelijk maakte.

Daar het Seyffert-speculum ruim 100 jaar geleden ontworpen is, doet zich de vraag voor waarom nu opeens zoveel klachten gehoord worden. Mogelijk speelt hierbij de afnemende pariteit een rol, zodat de introitus vaginae gemiddeld gesproken tegenwoordig nauwer is; bovendien wordt vaker speculumonderzoek bij jonge vrouwen (pilcontrole, cervixcytologie, infertiliteitsonderzoek, geslachtsziekten e.d.) en bij vrouwen in de postmenopauze verricht. De schrijvers geven met hun artikel eigenlijk de aanzet tot beperking van het gebruik van het Seyffert-speculum tot gynaecologisch onderzoek bij een wijde introitus.

M.R. van Santen