Acute schistosomiasis of het Katayama-syndroom wordt, o.a. door de toegenomen reislust naar Afrika, de laatste jaren steeds vaker gezien.1-3 Er is een grote variatie in klinische uitingsvormen, af en toe verloopt de aandoening ernstig.3 Soms zijn de latere gevolgen desastreus; zo werd onlangs een reiziger beschreven bij wie myelitis transversa was ontstaan.4
Een 41-jarige man werd half augustus, twee weken na terugkomst van een 14-daagse vakantie in Egypte, ziek met piekende koortsen tot boven de 40°C, spier- en gewrichtspijnen, een uitputtende niet-produktieve hoest en af en toe hematurie. Onderzoek door een longarts leverde behalve hypereosinofilie geen afwijkingen op.
Half november werd patiënt wegens onverminderde klachten naar het Havenziekenhuis verwezen. Patiënt bleek tijdens een zg. Fellukka-reis in de Nijl te hebben gezwommen. Eénmaal had hij daarbij hevige jeuk ondervonden. Bij het laboratoriumonderzoek werd nog steeds eosinofilie (8,4 x 109l) waargenomen en er bestond microscopische hematurie. Zowel in de urine als in de ontlasting werden talloze eieren van Schistosoma haematobium aangetroffen. Deze patiënt leed dus aan een ernstige vorm van acute schistosomiasis. Hij werd behandeld met praziquantel.
De infectie loopt men op door contact met water dat besmet is met cercariae, larven, die na een ontwikkelingscyclus zijn vrijgekomen uit de tussengastheer, een bepaalde soort zoetwaterslakken. De invasie van de cercariae door de intacte huid gaat soms gepaard met hevige jeuk. Bij niet-immune personen kan daarna gedurende 3-4 maanden het Katayama-syndroom optreden.3 Dit stadium van de ziekte valt samen met de rijping en de migratie van de larven op hun tocht door het lichaam (o.a. via de longen!) naar hun eindorganen: voor S. haematobium de veneuze plexus van de blaas en voor S. mansoni het veneuze vaatbed van de dikke darm en het rectum. Daarna begint de ei-afzetting. Indien de ziekte in het acute stadium niet wordt herkend en behandeld, treedt de derde fase van de infectie in, die van de chronische schistosomiasis. Hierbij zijn de afwijkingen het gevolg van ontstekingsreacties rondom de eieren die in de weefsels zijn blijven steken, waardoor na een zekere latente periode de ziektebeelden van blaas- of darm-resp. hepatoliënale schistosomiasis kunnen ontstaan. De eieren die met de urine of de ontlasting de buitenwereld bereiken, zorgen voor de sluiting van de cyclus. Hieruit komen nl. weer larven vrij die de zoetwaterslakken infecteren.
Er werden bij verschillende reisbureaus folders opgevraagd over Fellukka-reizen. Hieruit moge ik enkele zinsneden citeren (cursivering van mij):
– ‘De manier om te reizen in Egypte is op de oude wijze met een zeilboot. Al op oude reliëfs zijn boten te zien zoals die nu in Luxor en Aswan langs de oevers van de Nijl liggen: de fellukka's.’
– ‘Een zeiltocht over de Nijl met een fellukka. Dat is Egypte op een eeuwenoude en primitieve manier ontdekken. Geen sanitair aan boord. Slapen in een slaapzak aan dek. Jezelf wassen in de Nijl.’
– ‘Een fellukka kent geen faciliteiten. Zoals u zult begrijpen, dient u goed te kunnen zwemmen.’
– ‘'s Middags begint het fellukka-avontuur. Vijf dagen zonder het comfort van een douche, toilet en bed. Maar: een unieke ervaring!’
De bakermat van bovengenoemde soorten schistosomiasis is de Nijl(delta), van waaruit verspreiding over geheel tropisch Afrika heeft plaatsgevonden. Sedert jaar en dag wordt door deskundigen om deze reden gewaarschuwd voor het zwemmen in meren en rivieren in Afrika. Het is dan ook bijzonder navrant dat niets vermoedende toeristen, verleid door prachtige kleurenfolders, worden opgewekt in de Nijl juist datgene te doen waardoor de ziekte de kans kreeg zich sedert de tijden van de farao's te handhaven en te verspreiden. Het mag geen verwondering wekken, wanneer artsen in Nederland binnenkort op grotere schaal worden geconfronteerd met de unieke gevolgen van deze onhygiënische pleziervaarten. Mocht dit het geval zijn, dan realisere men zich dat bij buitenissige ziektebeelden de anamnese (waar bent u geweest en wat heeft u gedaan?) de sleutel tot de diagnose kan zijn en dat eosinofilie bij iemand uit de (sub)tropen wijst op een (soms ernstige) worminfectie. Tijdige behandeling van de acute schistosomiasis voorkomt progressie naar een chronisch stadium.
De beste remedie is natuurlijk dat de reisbureaus wordt duidelijk gemaakt dat het onverantwoord is de gezondheid van toeristen in de waagschaal te stellen door het aanbieden van pseudo-avontuurlijke reizen onder de valse vlag van de, overigens schitterende, fellukka-zeilschepen.
Naschrift
Intussen moesten twee nieuwe slachtoffers van een Fellukka-reis voor schistosomiasis worden behandeld.
P.C. Stuiver
Literatuur
Zuidema PJ. The Katayama syndrome; an outbreak in Dutchtourists of the Omo National Park, Ethiopia. Trop Geogr Med 1981; 33:30-5.
Acute schistosomiasis na zwemmen in de Nijl tijdens een Fellukka-reis
Acute schistosomiasis of het Katayama-syndroom wordt, o.a. door de toegenomen reislust naar Afrika, de laatste jaren steeds vaker gezien.1-3 Er is een grote variatie in klinische uitingsvormen, af en toe verloopt de aandoening ernstig.3 Soms zijn de latere gevolgen desastreus; zo werd onlangs een reiziger beschreven bij wie myelitis transversa was ontstaan.4
Een 41-jarige man werd half augustus, twee weken na terugkomst van een 14-daagse vakantie in Egypte, ziek met piekende koortsen tot boven de 40°C, spier- en gewrichtspijnen, een uitputtende niet-produktieve hoest en af en toe hematurie. Onderzoek door een longarts leverde behalve hypereosinofilie geen afwijkingen op.
Half november werd patiënt wegens onverminderde klachten naar het Havenziekenhuis verwezen. Patiënt bleek tijdens een zg. Fellukka-reis in de Nijl te hebben gezwommen. Eénmaal had hij daarbij hevige jeuk ondervonden. Bij het laboratoriumonderzoek werd nog steeds eosinofilie (8,4 x 109l) waargenomen en er bestond microscopische hematurie. Zowel in de urine als in de ontlasting werden talloze eieren van Schistosoma haematobium aangetroffen. Deze patiënt leed dus aan een ernstige vorm van acute schistosomiasis. Hij werd behandeld met praziquantel.
De infectie loopt men op door contact met water dat besmet is met cercariae, larven, die na een ontwikkelingscyclus zijn vrijgekomen uit de tussengastheer, een bepaalde soort zoetwaterslakken. De invasie van de cercariae door de intacte huid gaat soms gepaard met hevige jeuk. Bij niet-immune personen kan daarna gedurende 3-4 maanden het Katayama-syndroom optreden.3 Dit stadium van de ziekte valt samen met de rijping en de migratie van de larven op hun tocht door het lichaam (o.a. via de longen!) naar hun eindorganen: voor S. haematobium de veneuze plexus van de blaas en voor S. mansoni het veneuze vaatbed van de dikke darm en het rectum. Daarna begint de ei-afzetting. Indien de ziekte in het acute stadium niet wordt herkend en behandeld, treedt de derde fase van de infectie in, die van de chronische schistosomiasis. Hierbij zijn de afwijkingen het gevolg van ontstekingsreacties rondom de eieren die in de weefsels zijn blijven steken, waardoor na een zekere latente periode de ziektebeelden van blaas- of darm-resp. hepatoliënale schistosomiasis kunnen ontstaan. De eieren die met de urine of de ontlasting de buitenwereld bereiken, zorgen voor de sluiting van de cyclus. Hieruit komen nl. weer larven vrij die de zoetwaterslakken infecteren.
Er werden bij verschillende reisbureaus folders opgevraagd over Fellukka-reizen. Hieruit moge ik enkele zinsneden citeren (cursivering van mij):
– ‘De manier om te reizen in Egypte is op de oude wijze met een zeilboot. Al op oude reliëfs zijn boten te zien zoals die nu in Luxor en Aswan langs de oevers van de Nijl liggen: de fellukka's.’
– ‘Een zeiltocht over de Nijl met een fellukka. Dat is Egypte op een eeuwenoude en primitieve manier ontdekken. Geen sanitair aan boord. Slapen in een slaapzak aan dek. Jezelf wassen in de Nijl.’
– ‘Een fellukka kent geen faciliteiten. Zoals u zult begrijpen, dient u goed te kunnen zwemmen.’
– ‘'s Middags begint het fellukka-avontuur. Vijf dagen zonder het comfort van een douche, toilet en bed. Maar: een unieke ervaring!’
De bakermat van bovengenoemde soorten schistosomiasis is de Nijl(delta), van waaruit verspreiding over geheel tropisch Afrika heeft plaatsgevonden. Sedert jaar en dag wordt door deskundigen om deze reden gewaarschuwd voor het zwemmen in meren en rivieren in Afrika. Het is dan ook bijzonder navrant dat niets vermoedende toeristen, verleid door prachtige kleurenfolders, worden opgewekt in de Nijl juist datgene te doen waardoor de ziekte de kans kreeg zich sedert de tijden van de farao's te handhaven en te verspreiden. Het mag geen verwondering wekken, wanneer artsen in Nederland binnenkort op grotere schaal worden geconfronteerd met de unieke gevolgen van deze onhygiënische pleziervaarten. Mocht dit het geval zijn, dan realisere men zich dat bij buitenissige ziektebeelden de anamnese (waar bent u geweest en wat heeft u gedaan?) de sleutel tot de diagnose kan zijn en dat eosinofilie bij iemand uit de (sub)tropen wijst op een (soms ernstige) worminfectie. Tijdige behandeling van de acute schistosomiasis voorkomt progressie naar een chronisch stadium.
De beste remedie is natuurlijk dat de reisbureaus wordt duidelijk gemaakt dat het onverantwoord is de gezondheid van toeristen in de waagschaal te stellen door het aanbieden van pseudo-avontuurlijke reizen onder de valse vlag van de, overigens schitterende, fellukka-zeilschepen.
NaschriftIntussen moesten twee nieuwe slachtoffers van een Fellukka-reis voor schistosomiasis worden behandeld.
Zuidema PJ. The Katayama syndrome; an outbreak in Dutchtourists of the Omo National Park, Ethiopia. Trop Geogr Med 1981; 33:30-5.
Wetsteyn JCFM, Lijf JH van. Een echtpaar met koorts eneosinofilie. Ned Tijdschr Geneeskd1983; 127: 361-3.
Stuiver PC. Acute schistosomiasis (Katayama fever). Br MedJ 1984; 288: 221-2.
Case records of the Massachusetts General Hospital. N EnglJ Med 1985; 312: 1376-83.