Zie ook de artikelen op bl. 2032 en 2055.
Dames en Heren,
Amyloïdose wordt gekenmerkt door afzetting van eiwitfibrillen in organen die leidt tot orgaandisfunctie. Er zijn lokale en systemische vormen van amyloïdose. In deze les richten wij ons op een van de systemische vormen, namelijk AL-amyloïdose, waarbij vrije lichte ketens van immunoglobulinen de voorlopereiwitten zijn van de amyloïdfibrillen. Zowel de morbiditeit als de sterfte bij AL-amyloïdose is hoog, en aangezien er vele organen betrokken kunnen zijn, kent de ziekte vele uitingsvormen.1 2 Doordat de ziekte heterogeen is wat betreft het symptomenbeeld en de aandoening zeldzaam is, wordt de diagnose vaak laat of niet gesteld. Dit is ernstig, omdat vroegtijdige herkenning de prognose aanzienlijk kan verbeteren.2
De laatste jaren hebben zich op het gebied van de ziekte nieuwe diagnostische en therapeutische ontwikkelingen voorgedaan. In deze les presenteren wij u twee ziektegeschiedenissen, die enerzijds de symptomen en het…
Artikelinformatie
Citeer dit artikel als
Amyloïdose: behandeling en mucocutane manifestaties
Helmond, september 2007,
In de klinische les van Verbeek et al. (2007:2021-6) worden de AL-amyloïdose, en de diagnostiek en mogelijke behandeling daarvan besproken. Daarbij komen oogheelkundige verschijnselen echter niet aan de orde. In hetzelfde nummer rapporteren Timmer-de Mik et al. (2007:2032-8) over de mucocutane verschijnselen van AL-amyloïdose. Zij vermelden in de tabel dat ook de ogen betrokken kunnen zijn, maar beperken zich in de tekst tot de opmerking dat huidafwijkingen met name in de plooien van de oogleden zijn gelokaliseerd.
In aanvulling op beide bijdragen wil ik er graag op wijzen dat ook de ogen zelf op een zeer karakteristieke wijze door de AL-amyloïdose kunnen zijn aangedaan. Anamnestisch zullen patiënten bij wie dit het geval is (indien hun hiernaar wordt gevraagd) vertellen over in ernst toenemende hinder van troebel zien met beide ogen. Biomicroscopie kan dan de zeer karakteristieke, ‘glaswolachtige’ troebelingen in het glasvocht aan het licht brengen, die soms als filamentvormige pluisjes of witte plaques van de retinale vaten lijken uit te gaan.1 2 Daar waar het gezichtsvermogen ernstig wordt gehinderd, kunnen deze troebelingen met goed resultaat chirurgisch teniet worden gedaan. De eerste publicatie over deze behandeling door Machemer et al. luidde destijds tevens het begin in van de moderne glasvochtchirurgie.3
Bij het vermoeden van AL-amyloïdose bij patiënten die klachten hebben van progressieve troebelingen in het zicht, valt een oogheelkundig onderzoek dan ook aan te bevelen. Eén blik in de ogen kan dan soms reeds voldoende zijn om de diagnose te stellen.
Rens GHMB van, Dubois HF, Winkelman JE. Pars plana vitrectomy in a case of amyloidosis of the vitreous. Doc Ophthalmol. 1985;59:45-9.
Rens GHMB van, Dubois HF, Winkelman JE. Amyloïdose van het glasvocht. [LITREF JAARGANG="1985" PAGINA="274-88" VOLGNR="2"]Ned Tijdschr Geneeskd. 1985;129:276.[/LITREF]
Machemer R, Buettner H, Norton EW, Parel JM. Vitrectomy: a pars plana approach. Trans Am Acad Ophthalmol Otolaryngol. 1971;75:813-20.
Amyloïdose: behandeling en mucocutane manifestaties
Groningen, oktober 2007,
Wij danken collega Van Rens voor zijn aanvulling aangaande betrokkenheid van de ogen bij amyloïdose. Amyloïdneerslagen in het oog kunnen inderdaad karakteristieke troebelingen veroorzaken in het glasvocht, met forse visusdaling tot gevolg.1 2 Kennis over voorlopereiwitten bij amyloïdose en verbeterde diagnostische technieken (onder andere DNA-onderzoek) hebben duidelijk gemaakt dat deze troebelingen in het glasvocht juist niet gezien worden bij AL-amyloïdose, maar bij de familiaire gemuteerde transthyretine(ATTR)-amyloïdose.3
Transthyretine is een transporteiwit dat vrijwel volledig gesynthetiseerd wordt in de lever. Echter, ook de retina en de plexus choroideus lijken kleine hoeveelheden transthyretine te produceren.4-6 Er zijn inmiddels bijna honderd amyloïdogene mutaties van het eiwit beschreven. Het klinisch syndroom, ook wel familiaire amyloïdpolyneuropathie genoemd, wordt gekenmerkt door een familiaire perifere neuropathie. Daarnaast kunnen onder andere autonome neuropathie, cardiomyopathie, nierfalen, glasvochttroebelingen en klachten van de tractus digestivus voorkomen.7 Amyloïdneerslagen in het glasvocht, zichtbaar als troebelingen, zijn zeer specifiek voor ATTR-amyloïdose. Waarschijnlijk speelt de synthese van gemuteerd TTR door de retina hierin een oorzakelijke rol.4-6 Amyloïd in andere delen van het oog (bijvoorbeeld in de conjunctivae, traanklieren en oogleden) kan overigens wel passen bij AL-amyloïdose.3 Bij het vermoeden van amyloïdose en klachten op oogheelkundig gebied heeft oogheelkundige diagnostiek daarom zeker aanvullende waarde. Omdat ‘amyloïdose’ een histologische diagnose is, zal uiteindelijk echter altijd een biopsie nodig zijn om deze diagnose met zekerheid te stellen.
Haagsma EB, Post JG, Jager AEJ de, Nikkels PG, Hamel BC, Hazenberg BP. A Dutch kindred with familial amyloidotic polyneuropathy associated with the transthyretin Cys 114 mutant. Amyloid. 1997;4:112-7.
Haagsma EB, Scheffer H, Altland K, Jager AE de, Hazenberg BP. Transthyretin Val71Ala mutation in a Dutch family with familial amyloidotic polyneuropathy. Amyloid. 2000;7:218-21.
Sandgren O. Ocular amyloidosis, with special reference to the hereditary forms with vitreous involvement. Surv Ophthalmol. 1995;40:173-96.
Munar-Qués M, Salva-Ladaria L, Mulet-Perera P, Solé M, López-Andreu FR, Saraiva MJ. Vitreous amyloidosis after liver transplantation in patients with familial amyloid polyneuropathy: ocular synthesis of mutant transthyretin. Amyloid. 2000;7:266-9.
Haraoka K, Ando Y, Ando E, Sun X, Nakamura M, Terazaki H, et al. Presence of variant transthyretin in aqueous humor of a patient with familial amyloidotic polyneuropathy after liver transplantation. Amyloid. 2002;9:247-51.
Ando Y, Terazaki H, Nakamura M, Ando E, Haraoka K, Yamashita T, et al. A different amyloid formation mechanism: de novo oculoleptomeningeal amyloid deposits after liver transplantation. Transplantation. 2004;77:345-9.
Falk RH, Comenzo RL, Skinner M. The systemic amyloidoses. N Engl J Med. 1997;337:898-909.
Amyloïdose: behandeling en mucocutane manifestaties
Graag willen wij collega Van Rens bedanken voor zijn aanvulling met betrekking tot de specifieke oogklachten die gezien kunnen worden bij AL-amyloïdose. Het doel van ons artikel was echter om primair de mucocutane manifestaties van de verschillende vormen van amyloïdose te belichten. Hierbij hadden wij niet de intentie om de klachten in de andere potentieel betrokken organen bij de systemische vormen volledig te bespreken. Vandaar dat deze organen in het algemeen wel in de tabel genoemd worden, maar wij in de tekst met name ingaan op de huidafwijkingen die bij de systemische vormen gevonden kunnen worden.