Dames en Heren,
Moeilijk te behandelen hoofdpijnklachten zijn zo'n bekend fenomeen in de dagelijkse praktijk dat de huisarts daaraan wel gewend is. Dat kinderen ‘ook al’ hoofdpijn kunnen hebben wordt minder gemakkelijk aanvaard. Wanneer er in de regio een kinderneuroloog werkzaam is, verwijst men deze kinderen vaak ter beoordeling. Op de polikliniek Kinderneurologie in Deventer worden per jaar ongeveer 50 kinderen beoordeeld wegens hoofdpijnklachten. Niet alleen de angst dat er een ernstige aandoening, zoals een hersentumor, zou kunnen bestaan, maar ook de vraag of er nu niet echt iets te doen is aan die steeds maar terugkerende en soms vrijwel dagelijks optredende hoofdpijn, zijn reden tot verwijzing.
Vaak gaat het bij deze kinderen om een herkenbaar complex van symptomen, waarbij opvallend is dat chronisch tekort aan slaap een belangrijke rol kan spelen. De ervaring leert dat mensen die vatbaar zijn voor frequent optredende hoofdpijn een vaak meer dan gemiddelde behoefte…
Artikelinformatie
Citeer dit artikel als
(Geen onderwerp)
Boston, VS, november 1999,
Hierbij wil ik collega Feikema danken voor de aandacht die hij in een recente klinische les in dit tijdschrift heeft geschonken aan hoofdpijn ten gevolge van slaaptekort (1999:1897-900). Hoofdpijn is een banale, of beter gezegd, alledaagse klacht, die als zodanig alledaagse oorzaken heeft.1 In een recent, nog niet gepubliceerd onderzoek door ondergetekende werden de volgende oorzakelijke factoren aangegeven door 60% of meer van de ondervraagde hoofdpijnpatiënten: stress (84%), niet op tijd eten (80%), vermoeidheid (75%) en slaaptekort (73%). Met betrekking tot deze oorzakelijke factoren verschilden de patiënten met migraine niet van die met gewone hoofdpijn. De enige oorzakelijke factoren in ons onderzoek waarmee de patiënten met migraine zich onderscheidden van die met gewone hoofdpijn, waren weersveranderingen (71 versus 35%; p < 0,05) en blootstelling aan sigarettenrook (61 versus 29%; p < 0,05). In een onderzoek uitgevoerd onder middelbare scholieren werd vermoeidheid als oorzakelijke factor van hoofdpijn aangegeven door 68% van de scholieren en slaaptekort door 53%.2 Vermoeidheid en slaaptekort hadden als oorzakelijke factoren een correlatiecoëfficiënt van 0,372 (p < 0,01). Het is daarom heel goed mogelijk - en zeker ook voor de hand liggend - dat door vermoeidheid slaaptekort leidt tot hoofdpijn. Het kan hierbij dan zowel gaan om migraine als om gewone hoofdpijn, door Feikema aangeduid als ‘banale hoofdpijn’.
Een interessante opmerking van Feikema is dat ‘de ervaring leert dat mensen die vatbaar zijn voor frequent optredende hoofdpijn een vaak meer dan gemiddelde behoefte aan slaap hebben.’ Dit zou kunnen zijn, omdat hoofdpijnpatiënten zich meer vermoeid voelen dan diegenen die niet aan hoofdpijn lijden. Ook dit hebben wij onderzocht3 en wij vonden patiënten met chronische hoofdpijn niet vaker vermoeid dan een voor leeftijd en geslacht gewogen controlegroep (70 versus 60%; verschil niet significant), maar wel meer vermoeid op een 10 cm visueel-analoge schaal (4,1 versus 2,8 cm; p < 0,05). De toegenomen vermoeidheid werd met name gevonden bij de vrouwen, die echter beter sliepen dan de mannen in het onderzoek. Een metabole oorzaak van de toegenomen vermoeidheid behoort dus zeker tot de mogelijkheden.
Spierings ELH. Headache. Boston, Mass.: Butterworth-Heinemann; 1998.
Spierings ELH, Schellekens JAF. Causes of headache in high school students. Headache Quarterly 1991;2:225-8.
Spierings ELH, Hoof MJ van. Fatigue and sleep in chronic headache sufferers; an age- and sex-controlled questionnaire study. Headache 1997;37:549-52.
(Geen onderwerp)
Deventer, november 1999,
Hoewel hoofdpijn meestal een ‘alledaagse’ ofwel ‘banale’ klacht is, zijn etiologie en pathogenese allerminst eenvoudig, zoals ook uit de reactie van Spierings blijkt. Er zijn meerdere, alledaagse factoren die een rol kunnen spelen bij het ontstaan van hoofdpijn en het is de taak van de arts die op te sporen. Hoewel de opzet van het onderzoek van Spierings et al. nog niet duidelijk is, blijkt een aantal van die factoren hoog te scoren, waarbij correlaties zijn onderzocht en vermoeidheid en slaaptekort duidelijke samenhang lijken te vertonen; niet zo verwonderlijk, daar iedereen wel beseft dat men bij moe worden vaak toe is aan een tukje. Het is overigens de vraag of iedereen met ‘vermoeidheid’ wel hetzelfde bedoelt. Vermoeidheid is een subjectieve beleving, tekort aan slaap daarentegen is min of meer te meten. Wat het slaaptekort betreft: het valt mij steeds weer op dat patiënten met hoofdpijn zelden spontaan een slaapprobleem te berde brengen, kinderen al helemaal niet: die willen gewoon meestal niet naar bed. Er moet dus explorerend naar het slapen worden geïnformeerd, waarbij men de fysiologische slaapbehoefte van de patiënt moet trachten op te sporen. Die blijkt individueel sterk te verschillen. Ook opvallend is dat mensen wat betreft de hoeveelheid slaap die zij zichzelf toekennen, soms de neiging hebben zich conventioneel op te stellen (‘acht uur moet toch voldoende zijn’) en zich bijvoorbeeld geen middagslaapje toestaan, hoewel zij toegeven daar wel vaak behoefte aan te hebben. Kinderen klagen niet zo vaak over vermoeidheid, maar kunnen dat tonen door hangerig voor de tv te zitten, terwijl gaan slapen verstandiger zou zijn.