Meldingen van vermoedelijke bijwerkingen van selectieve serotonine-heropnameremmers in België en Nederland

Enschede, oktober 1996,

Met belangstelling lazen wij het overzicht van Van Ermen et al. (1996;1817-20). Selectieve serotonine-heropnameremmers (SSRI's) zijn samen met andere nieuwe en klassieke antidepressiva en neuroleptica substraat van het fase-I-enzym cytochroom P450-2D6 (CYP2D6).12 Behalve de door Van Ermen et al. genoemde risicofactoren leidt ook genetisch polymorfisme van het CYP2D6 tot het krijgen van bijwerkingen. Van de blanke bevolking is 5-10% deficiënt voor CYP2D6 en is daardoor een zogenoemde ‘trage metaboliseerder’.3 Bij deze groep is de klaring van CYP2D6-substraten gestoord, wat kan leiden tot verhoogde biologische beschikbaarheid, hogere plasmaspiegels, verlengde eliminatiehalfwaardetijden en mogelijk ongewenste farmacologische respons op normdoseringen van farmaca in vergelijking met patiënten met normale fenotypen.12 Patiënten met deze deficiëntie kunnen eenvoudig worden geholpen met verlaging van de dosis, zoals Van Ermen et al. ook aangeven in hun overzicht.

Een werkgroep van de Europese Commissie en een groep internationale experts pleiten in dit verband voor een fenotypering van patiënten die antidepressiva en (of) antipsychotica (gaan) gebruiken, in het bijzonder bij middelen met een smalle therapeutische index.45 Door een patiënt bij binnenkomst in het ziekenhuis te typeren voor zijn metabole status en de medicatie daaraan aan te passen, kan veel tijd gewonnen worden in de behandeling en een potentiële overdosering worden voorkomen. Het eventueel bijstellen van de dosering mag niet alleen op grond van de typering gedaan worden, maar moet altijd vergezeld gaan van bepalingen van de concentraties van de geneesmiddelen in het bloed door de apotheek.

Er is nog een andere indicatie dat de deficiëntie van het CYP2D6-gen een risicofactor is voor het krijgen van bijwerkingen van SSRI's. Zoals Van Ermen et al. in hun artikel aangeven, zijn extrapiramidale reacties mogelijk als bijwerking van SSRI's en kunnen Parkinson-verschijnselen verergeren bij gebruik van deze middelen.6 Sinds 1985 wordt verondersteld dat trage metaboliseerders een verhoogde kans hebben de ziekte van Parkinson te krijgen en dat de ziekte zich bij hen vroeger manifesteert.7 Een mogelijke verklaring hiervoor is dat de klaring van exogene neurotoxinen vertraagd is, waardoor de substantia nigra wordt beschadigd.8

Naar aanleiding van het hier gestelde over de risicofactoren voor bijwerkingen van SSRI's, dat wil zeggen comedicatie met neuroleptica en het deficiënte fenotype ten aanzien van CYP2D6, kan ook een andere hypothese worden opgesteld: deprivatie van het CYP2D6, tijdelijk bij toediening van SSRI's en constitutioneel bij de ziekte van Parkinson, kan leiden tot extrapiramidale verschijnselen.