De invloed van de formulering van informatie over bijwerkingen op interpretaties door patiënten en op gemelde bijwerkingen

Utrecht, maart 1996,

In hun artikel rapporteren Pander Maat en Klaassen over hun onderzoek naar de formulering en interpretatie van bijwerkingsfrequenties zoals vermeld in bijsluiters van geneesmiddelen (1996;424-7). De auteurs concluderen onder andere dat een discussie wenselijk is aangaande de voor- en nadelen van getalsmatige frequentieaanduidingen.

In diverse onderzoeken is aangetoond dat semi-kwantitatieve termen zoals ‘altijd’, ‘frequent’ en ‘zelden’ met een getalsmatige waarde kunnen worden geïdentificeerd. Wij wezen reeds op een verschuiving van zo'n 10% bij het Nederlandse onderzoek betreffende interpretatie versus het Angelsaksische. Bijvoorbeeld: ‘almost never’ bij Kong et al. is gemiddeld 2%,1 maar ‘bijna nooit’ bij Eekhof et al. is 12%.2 Destijds merkten wij in dit verband op dat zuivere communicatie een correcte interpretatie van semi-kwantitatieve expressies vereist.3

De auteurs analyseerden de criteria van de stichting Health Base, dat wil zeggen de aanduidingen ‘zelden’, ‘soms’ en ‘regelmatig’. De term ‘regelmatig’ levert een probleem op, omdat de interpretatie enerzijds verwijst naar > 10% (in de tekst van de apothekers), terwijl anderzijds in een vooronderzoek een gemiddelde van 65,5% (SD 22,0) werd gevonden bij interpretatie door de patiënten. De basis van het probleem wortelt stellig in het feit dat de aanduiding ‘regelmatig’ geen frequentie weergeeft. Van Dale noemt in een voorbeeld ‘regelmatig ter kerke gaan’. Uit de kliniek kennen wij de omschrijving ‘een regelmatige hartslag’, waarmee wij aangeven dat er geen sprake is van een aritmie; maar over het aanwezig zijn van een bradycardie dan wel een tachycardie wordt daarmee geen wezenlijke uitspraak gedaan.

Wij concluderen op taalkundige gronden dat de term ‘regelmatig’ niet thuishoort in het rijtje ‘soms, zelden, zeer zelden’. Deze constatering verklaart dat de lezer zich (terecht) geen voorstelling kan maken van de ‘frequentie-inhoud’ van de term ‘regelmatig’. De discussie over interpretatie is daarmee gereduceerd tot het streven naar een correct hanteren van de taal. Derhalve dient het bezigen van de betreffende term als indicator voor frequentie in bijsluiters en ook elders te worden ontraden.