Met behoud van evenwicht: experimenteel onderzoek naar de grenswaarden voor versnellingen die het menselijk lichaam kan ondergaan zonder het houdingsevenwicht te verliezen

Leiden, februari 1995,

Het artikel van De Graaf en Van Weperen (1995;377-82) geeft een waardevol inzicht in de problematiek van ongevallen als gevolg van versnellingen en vertragingen in het openbaar vervoer. Gaarne zouden wij enige aanvullingen willen geven.

De auteurs concluderen op grond van de overeenkomst met eerder onderzoek dat menselijke waarden voor lineaire versnellingen vrij constant zijn.1 Handhaving van het houdingsevenwicht is echter onderhevig aan sterke variaties. Eén voorbeeld betreft de leereffecten. In het onderzoek van De Graaf en Van Weperen was dit effect slechts gering, waarschijnlijk omdat de proefpersonen relatief weinig evenwichtsverstoringen ondergingen en omdat het onderzoek slechts eenmaal herhaald werd (1 week later). Aanmerkelijk sterkere leereffecten mogen verwacht worden bij intensievere training gedurende een langere periode.2

Voorbeelden van andere, ten dele door de auteurs genoemde, invloeden op het houdingsevenwicht zijn onder meer de leeftijd, het gevoel van veiligheid (vooral de mogelijkheid om een eventuele verstoring van het evenwicht te corrigeren), de mate waarin verstoringen van het evenwicht voorspeld kunnen worden (zowel het moment van optreden als de grootte en richting van de stimulus), de initiële houding, de kwaliteit en omvang van het ondersteunende oppervlak en uiteraard de gevolgen van aandoeningen van het houdingsappraat.3 Een aantal van deze factoren is in het openbaar vervoer ongetwijfeld ongunstiger dan in de beschreven experimenten. Het is daarom waarschijnlijk dat de grenswaarden voor versnellingen in het dagelijks leven lager zijn dan in een gecontroleerde experimentele omgeving. Dit vormt een extra argument om versnellingen van voertuigen in het openbaar vervoer te beperken.

Een laatste aanvulling betreft de ontbrekende samenhang tussen de ‘statische posturografie’ (gemeten met een stabilometer) en de grenswaarden voor lineaire versnellingen. Dit resultaat wordt waarschijnlijk verklaard door de beperkingen van de statische posturografie, die slechts een beperkte maatstaf is voor houdingscontrole.4 Kleine verplaatsingen van het zwaartepunt van het lichaam impliceren niet altijd dat de houdingscontrole goed is en vice versa. het is zelfs zo dat patiënten met ernstig gestoorde houdingsreflexen juist minimale verplaatsingen van het zwaartepunt vertonen gedurende statische omstandigheden omdat zij in een ‘alles-of-niets’-poging trachten het evenwicht te bewaren; de gestoorde houdingscontrole komt pas aan het licht via ‘dynamische posturografie’, als externe verstoringen an het evenwicht worden opgelegd.5 Bovendien hangt statische posturografie nauwelijks samen met het aantal keren dat men valt in het dagelijks leven.6