Dekbed vormt risicofactor voor wiegedood

Groningen, oktober 1994,

Vormt het gebruik van een dekbed een risicofactor voor wiegedood? De titel van het artikel van prof. De Jonge suggereert dit wel, maar uit de tekst blijkt mijns inziens dat de bewijsvoering voor deze stelling nogal mager is (1994;2138-41). Het zwaarste argument is dat dekbedden te warm zijn en dat warmtestuwing samenhangt met wiegedood. Hoewel deze beide zaken voldoende onderbouwd zijn met deugdelijk cijfermateriaal, is niet bewezen dat het gebruik van dekbedden leidt tot warmtestuwing en vervolgens tot wiegedood. Hetzelfde geldt voor de andere vermoede ‘gevaren’ van het dekbed, zoals ‘rebreathing’ en uitwendige adembelemmering.

Op zichzelf is er niets op tegen om zulke verbanden te legen als hypothesevorming, maar vervolgens dienen dergelijke hypothesen getoetst te worden in gericht onderzoek (bijvoorbeeld een patiënt-controle-onderzoek). Zolang dergelijk onderzoek niet is verricht, blijft een eventueel verband tussen het gebruik van dekbedden en wiegedood volledig speculatief. Vooralsnog zijn geen onderzoeksgegevens bekend over een relatie tussen het gebruik van dekbedden en wiegedood. Het is daarbij opmerkelijk te noemen dat de incidentie van wiegedood duidelijk afneemt in een periode waarin het gebruik van dekbedden juist toeneemt.

Voorlopig zijn er mijns inziens onvoldoende wetenschappelijke argumenten dat een dekbed een risicofactor vormt voor wiegedood. De bedoelingen van prof.De Jonge om toch nu al de openbaarheid te zoeken met deze hypothese zijn ongetwijfeld goed. Het is echter een hachelijke zaak om uitspraken in de (leken)pers te doen zonder deugdelijk wetenschapelijk bewijs. Er is nu de nodige ongerustheid ontstaan bij ouders, verzorgers en medici, waarvan nog moet blijken of die gerechtvaardigd is.

Oegstgeest, november 1994,

Het veelvuldig samengaan van wiegedood met het gebruik van een dekbed, waarbij de meeste overleden baby's in een ongewone ‘verdachte’ situatie werden aangetroffen (het hoofd onder het dekbed, of het gelaat omlaag op het dekbed, of het hoofd in de hoes), een situatie die zich volgens de ouders meestal voor de allereerste keer zo had voorgedaan, en het bezweet zijn van de baby, leidde reeds enige jaren geleden tot de hypothese dat dekbedden veel risico opleveren. In het geciteerde Engelse patiënt-controle-onderzoek is deze hypothese nu gericht en zorgvuldig getoetst en bevestigd. De relatie tussen dekbed en wiegedood is daarmee de fase van hypothese gepaseerd.

Collega Brand noemt het opmerkelijk dat de incidentie van wiegedood afnam in een periode waarin het gebruik van dekbedden (waarschijnlijk in lichte mate) toenam. Dit zegt op zich echter niets over het effect van dekbedden, omdat in diezelfde periode andere causale factoren in frequentie zijn veranderd, waaronder (in sterke mate) de slaaphouding. Het zou goed zijn als er nu bij alle onwetenden en twijfelaars ‘de nodige ongerustheid’ is ontstaan over het gebruik van dekbedden bij baby's; in het Groeiboek dat altijd aan jonge ouders wordt uitgereikt, wordt reeds langere tijd gewaarschuwd tegen gebruik van dekbedden en worden de zeer redelijke alternatieven genoemd.

Groningen, december 1994,

In zijn antwoord op mijn ingezonden brief stelt professor De Jonge dat de hypothese ‘dekbed vormt risicofactor voor wiegedood’ inmiddels gericht en zorgvuldig getoetst en bevestigd is ( 1994;2459). In de betrokken Engelse onderzoeken wordt dit niet met zoveel woorden gezegd. Beide onderzoeken tonen aan dat te warm toedekken een risicofactor is voor wiegedood.12 Dit is ook de formulering die De Jonge kiest in zijn artikel in dit tijdschrift (1994;2138-41). In geen van beide onderzoeken wordt onderscheid gemaakt tussen (te warme) bedbedekking door dekens of (te warme) bedbedekking door een dekbed. De risicofactor voor wiegedood is dus het te warm toedekken en niet het dekbed als zodanig.

Hoewel De Jonge er terecht de aandacht op vestigt dat dekbedden vaak te warm zijn, is zijn hypothese nog steeds niet meer dan een interpretatie van de Engelse onderzoeksgegevens. Ook de andere door hem aangedragen argumenten vormen geen bewijs voor zijn hypothese.

In het genoemde Engelse onderzoek wordt dan ook een iets terughoudender conclusie getrokken: ‘Parents should be encouraged to check whether their babies feel hot or cold and to adjust the bedding accordingly. This may be easier if multiple thin layers of bedding are used (for example, blankets) rather than a single thick covering (for example, a duvet).’1 In het andere onderzoek wordt het dekbed helemaal niet genoemd, maar wordt gesteld dat meer onderzoek gedaan moet worden naar de relatie tussen soort bedbedekking en wiegedood.2

Nogmaals, ik twijfel niet aan de goede bedoelingen van professor De Jonge om zijn advies geen dekbedden meer te gebruiken te publiceren. Misschien is het uitbannen van het gebruik van dekbedden wel de makkelijkste en effectiefste manier om warmtestuwing als risicofactor voor wiegedood te vermijden. Maar ook dat is een hypothese en geen wetenschappelijk bevestigd gegeven.

Oegstgeest, januari 1995,

Ten aanzien van het oorzakelijke mechanisme van het onverwacht overlijden van baby's die met hun hoofd onder een dekbed zijn geraakt, lopen de accenten uiteen: Fleming et al. en Gilbert et al. wezen vooral op warmtestuwing, Emery en Thornton op mechanische adembelemmering,1 en Kemp et al. op het weer inademen van de zojuist uitgeademde lucht wanneer zuigelingen met hun gezicht tegen kussenachtig materiaal aanliggen.2 Dit derde mechanisme betreft niet alleen kinderen die onder een dekbed terecht zijn gekomen, maar ook degenen die er met hun gelaat omlaag bovenop zijn geraakt. Deze drie mechanismen zijn meer dan hypothesen: zowel Emery et al. als Kemp et al. hebben hun conclusies mede gebaseerd op zorgvuldige modelproeven, terwijl uit Engelse en Nederlandse gegevens blijkt dat de warmte-isolatie van een dekbed voor een baby evident veel te hoog is (overeenkomend met 2,5 tot meer dan 5 dekens). Ten slotte werden nogal wat wiegedoodkinderen bezweet en met hyperthermie aangetroffen. Deze drie mechanismen kunnen vooral in combinatie gevaar opleveren; hyperthermie alléén moet daartoe wel zeer extreem zijn. De conclusie dat het te warm toedekken de enige risicofactor van een dekbed zou zijn, lijkt mij dan ook niet correct.

De door Brand geciteerde Engelse adviezen zijn daarna gecorrigeerd in een in 1993 uitgebracht overheidsadvies,3 dat onder meer vermeldt: ‘duvets should not be used for infants under one year’. Dat het advies van de Landelijke Vereniging voor Thuiszorg en de Stichting Consument en Veiligheid,4 en van het Groeiboek5 voor een dekbed de leeftijdsgrens van 2 jaar aanhoudt, is terecht, omdat in Nederland meerdere gevallen van wiegedood bekend zijn van baby's die in hun tweede levensjaar met het gelaat onder of op een dekbed waren komen te liggen.