Was zenuwtering een voorloper van anorexia nervosa?

Bunnik, december 1991,

Van Deth en Vandereycken analyseerden in hoeverre zenuwtering een voorloper was van anorexia nervosa (1991;180-2).

Recentelijk vond ik twee publikaties uit de vorige eeuw, waarin boulimia nervosa mogelijk te herkennen is.

In een dissertatie uit 1847 wordt nerveus braken behandeld: ‘Nerveus braken is een aandoening waarbij maaginhoud uitgebraakt wordt, waarbij vrijwel nooit pijn of een ander nadelig gevolg voor de patiënt optreedt.’1 De patiënten zijn meestal vrouwen met een nerveuze constitutie; de aandoening begint tijdens de puberteit. Het braken gebeurt spontaan en kan gedurende jaren aanwezig blijven, met een chronisch of intermitterend beloop. In hoeverre de patiënt braken zelf opwekt, wordt niet beschreven. Soms kan amenorrhoea optreden. De meest voorkomende complicatie van nerveus braken is de hysterische aanval.

Vreetaanvallen zijn in deze beschrijving afwezig. Er bestaat echter een sterke invloed van cultuur en tijd op uitingsvormen van psychiatrische aandoeningen. In de 19e eeuw, toen honger nog veelvuldig voorkwam, was het vermoedelijk maatschappelijk niet te tolereren om twee zo tegengestelde symptomen te hebben als vreetaanvallen en (door de patiënt zelf geïnduceerd) braken.

Deze stelling kan gesteund worden door de in 1864 gepubliceerde beschrijving van twee patiënten met vreetaanvallen (zonder braken), bij wie de diagnose ‘bulimia’ werd gesteld.2 Beide patiënten kwamen uit lagere milieus, waar de combinatie vreetaanvallen-braken vermoedelijk niet acceptabel was. In de ‘Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders’ (DSM)-IV is als nieuwe categorie ‘Binge eating disorder’ opgenomen. Deze diagnose zou bij de laatste twee patiënten in overweging genomen kunnen worden.3

Zoeterwoude, december 1991,

Evenals anorexia nervosa heeft boulimia nervosa tal van mogelijke voorlopers. Zo is braken in combinatie met vreetaanvallen – vooral onder de naam ‘fames canina’ – van oudsher bekend in de medische literatuur.1 In de 19e eeuw kenden medici, naast de term ’boulimia‘, zeker ook dit specifieke klinische beeld. Terecht wijst dr.Keppel Hesselink in dit verband op het nerveus braken. Deze vorm werd in de vorige eeuw veelvuldig beschreven en was nauw verwant aan het hysterisch braken. Niet zelden behoorden uitzonderlijke honger of vreetaanvallen tot de symptomen. Een pregnant voorbeeld hiervan geeft de Londense arts Hyde Salter in 1868.2 In tegenstelling tot de hedendaagse publikaties over boulimia nervosa bevatten 19e-eeuwse beschrijvingen van het nerveus of hysterisch braken echter geen vermelding van door de patiënt geïnduceerd braken en van voortdurende zorg over het gewicht.