Een radicaal ander sociaal contract voor een gezondere samenleving

Obesitas als structureel onrecht

Iemand die in een gat valt
Marcel F. Verweij
Marcel F.M. Canoy
Citeer dit artikel als
Ned Tijdschr Geneeskd. 2024;168:D8242
Abstract

Een schadelijke marktcyclus, het dogma van individuele verantwoordelijkheid en een kennistheoretische kwestie: drie problemen die de obesitascrisis in stand houden. Wat kan het tij keren?

Recente cijfers van het CBS laten zien dat overgewicht en obesitas een gezondheidsprobleem vormen dat blijft groeien. In 2023 was meer dan de helft van alle volwassenen in Nederland te zwaar en had bijna 16% obesitas. De prevalentie van de ernstige vormen van obesitas is sinds 1981 verviervoudigd.1

Dit groeiende gezondheidsprobleem was een centraal onderwerp in het Preventieakkoord waarin overheid, maatschappelijke partners en voedingsindustrie afspraken maakten om ziekte te voorkomen. Onderzoek van het RIVM laat zien dat het Preventieakkoord de trend niet heeft kunnen ombuigen.2

Ongezond aanbod

Het geringe succes van preventie is niet verwonderlijk gezien het overweldigende aanbod van ongezonde producten in supermarkten, van fastfoodoutlets in het straatbeeld, en gezien de rol van marketing die al dat voedsel nóg aantrekkelijker maakt. Calorierijk voedsel wordt met behulp van wetenschappelijke kennis over smaak en beleving zo ontwikkeld dat je het graag en vaak wilt consumeren.3 De voedingsindustrie brengt…

Auteursinformatie

Universiteit Utrecht, Ethiek Instituut, Utrecht: prof.dr. M.F. Verweij, filosoof. Vrije Universiteit, afd. Ethics, Governance and Society, Amsterdam: prof.dr. M.F.M. Canoy, gezondheidseconoom.

Contact M.F. Verweij (m.f.verweij@uu.nl)

Belangenverstrengeling

Belangenconflict en financiële ondersteuning: geen gemeld.

Auteur Belangenverstrengeling
Marcel F. Verweij ICMJE-formulier
Marcel F.M. Canoy ICMJE-formulier
Dit artikel is gepubliceerd in het dossier
Public Health
Juridische vragen
Heb je nog vragen na het lezen van dit artikel?
Check onze AI-tool en verbaas je over de antwoorden.
ASK NTVG

Ook interessant

Reacties

Tinca
Van der Most

Wat nodig is voor een gezonde maatschappij is het talent van zogezegde charlatans gebruiken om gezondere keuzes te maken. Hierbij ook gebruik maken van onderzoeken die ook het maatschappelijk belang includeren. En dit alles sturende op een veranderende norm in de maatschappij dat eindelijk eigen verantwoordelijkheid erkent ten opzichte van de maatschappij.

Dit alles verpakt in de suggestieve bewering dat een ziekmakende maatschappij de behandeling niet mag afwentelen op individuele burgers.  Maar dat de ziekmakende maatschappij zichzelf moet genezen.


Dit artikel prikt door het probleem heen en levert zelfs de oplossing. Het is met alle respect een perfect artikel totdat je er dieper over gaat nadenken. En dat op zichzelf is al een gunstig effect ‘ergens dieper over nadenken’.


Dit artikel beschrijft zoveel verdienmodellen en zelfs hetgene dat dit zou moeten aanpakken is zelf onderhevig aan verdienmodellen om hun bestaansrecht te behouden, en dan krijg ik het gevoel dat het om die reden al onmogelijk is om te veranderen. Je doet een beroep op het morele kompas maar daar wordt helaas alleen op gekeken als er wat mee te verdienen valt, de wereld in gevecht tussen filantropie en kapitalisme en alle vertakkingen daartussen.


Hoe kun je ervoor zorgen dat met gezondheid meer te verdienen valt dan met ziekmakingen. Is daar puur een marketingtool op te zetten? Is daar extra bureaucratie voor nodig? Met overtuigende onderzoeken?


Vroeger had je enkele waarheden wat je uit kon kiezen, nu wordt je ermee overspoeld, en kom je aan het einde van de wasbeurt er gepolariseerd en/of verward eruit.


En toch is er nog gezond verstand. Ook al wordt alles emotioneel uitgebuit, gemanipuleerd en verleidelijk of afstotelijk neergezet, het gezonde verstand kan het winnen van de waan(zin).


Hou het menselijk. En zodra je ermee kan verdienen dan verdwijnt dat op de achtergrond, zelfs op plekken waar de eed van Hypocrates wordt uitgesproken. Die menselijkheid blijft maar in deze tijd is het de kunst om die te bewaken. En dat betekent dat je juist extra keuzes moet creëren…


Keuzes die duurzaam en betaalbaar zijn.


Een uitkomst van een onderzoek is wellicht nu een uitkomst van 1 scenario, maak daar minimaal 3 scenario’s van om ze erkend te laten worden.

Maak het aanbod in een supermarkt breder, met minimaal 50% gezonde producten. Gezond betekent dan: goed voor je lichaam. En onderzoek in hoeverre met welke hoeveelheid chocola toch gezond voor je lichaam kan zijn. Suiker is namelijk niet volledig slecht. Bijvoorbeeld 5 gram suiker houdt je lichaam nog gezond, tot 20 gram is neutraal en meer dan 20 gram per dag is slecht voor het lichaam.


Zorg er al met al voor dat ieder individu of groep ook de keuze heeft om verantwoordelijkheid te nemen, betere keuzes te maken, zonder het risico om hun bestaansrecht te verliezen.


Boeren die nu groen boeren zonder garantie op succes zijn echt de helden van de maatschappij. Menselijkheid ten top. Maar je kan niet van iedereen vragen om risicovol voorop te lopen.


Dus maak kwaliteit van onderzoek, producten en keuzes betaalbaar. Maak kwaliteit menselijk. Dan delft ondermaatse kwaliteit steeds meer het onderspit.


Nog een voorbeeld: iedere vluchteling is in principe welkom maar je wil wel kwalitatief en dus menselijk iemand welkom heten. 
Overheid zorgt voor eerste kwalitatieve opvang waar vluchtelingen hun procedure kunnen afwachten op een kwalitatieve manier: interactief, leerzaam, behulpzaam en werkzaam.

Daarbij gedegen onderzoek met menselijke voorwaarden. Ik denk dat je weet waar ik met dit voorbeeld heen wil en wat ik ermee wil zeggen.


De keuze ‘menselijk en kwaliteit’ moet ook een verdienmodel worden en niet alleen gezien worden aan de onderkant of uiterste (risicovolle) voorkant van de maatschappij want die plekken zijn ondermijnend voor deze pijlers doordat er vaak een gebrek is aan geld wat dan gecompenseerd moet worden met behoorlijk of extreem onzelfzuchtig menselijkheid, lees verantwoordelijk, maatschappelijke normbesef.


Mooi om daar een beroep op te doen maar dat kan alleen bewerkstelligd worden in deze wereld als het gekoppeld wordt aan een verdienmodel. En misschien is het hiervoor nodig om eerst de wetboeken door te spitten en aan te passen aan een huidige kwalitatieve, menselijke wereldmaatschappij.


In ieder geval… bij mij moeten de kilo’s er ook af. Heb ik beginnende suiker, last van mijn schildklier, een vooral zittend beroep. Ik voel het stigma van dik zijn en ‘het eigen schuld dikke bult’ idee. Maar dit is niet de oorzaak van mijn dikte. Het groeiende aantal obesitas gevallen sinds 1981 kan zeker wel een indicator zijn van steeds meer overconsumptie en onverantwoordelijke, maakbare, commerciële, wegwerp, swipe-to-the-left, kwantitatieve, ontmenselijkende maatschappij. 

Please laat menselijkheid en kwaliteit een verdienmodel worden, dat is de basisoplossing voor een destructief probleem verpakt in een commerciële glimlach of een selectieve belichting van de situatie. En pas dan wordt verantwoordelijkheid nemen een keuze en niet een normverplichting die niet stand houdt door verdiensten, maar wellicht wel door handhaving en dat wil je ook niet, die handhavers hebben het al druk genoeg met het hoog houden van de maatschappelijke norm, wat vaak ook symptoombestrijding is.


Excuses voor dit lange verhaal, ik wou toch graag reageren op dit inspirerende artikel, ik heb verder geen medische diploma’s en dergelijke en ik ben 47 jaar en ik probeer ook maar wat!


Hele mooie dag en met vriendelijke groet,

Tinca van der Most

LS, ik heb met veel interesse de artikelen 'Hoe maken we samenleving minder obesogeen?' en 'Obesitas als structureel onrecht', gelezen (tot mij genomen). Mijn probleem is duidelijk: obesitas gedefinieerd op basis van BMI is een godspe, want dat is een wangedrocht. Dat betekent zoveel als dat er een karrenvracht aan onderzoek en literatuur besteed is aan een vrijwel ongedefinieerd probleem (ziekte). Vooral al die energie die besteed is aan het vele onderzoek met de BMI als basis, is voor een groot deel weggegooid geld. Natuurlijk is er hier en daar meer inzicht verkregen met name na obesitas als ziekte is beschreven is op termijn gebleken dat obesitas een (zeer) complexe ziekte is. Als wetenschappelijk tijdschrift zou u dat toch als eerst aan de kaak moeten stellen, tenslotte is de BMI heel wat anders dan %BF. Voor screening is BMI totaal ongeschikt (te veel vals positieven en negatieven). 

Henk Talma
jan
keppel hesselink

Een goed stuk totdat je dieper gaat nadenken. Daar ben ik het mee eens. Als we nu een anders dieper nadenken. Wat is de reden dat er nog steeds velen rondlopen die niet overgewichtig zijn? Ik zelf ben absoluut geen maat aller dingen, maar waarom ben ik perfect (van gewicht)?

 

Ik stap al sinds dat ik puber ben regelmatig op de weegschaal. Mijn gewicht was toen 73 kg bij een lengte van 191 cm.  Toen ik 30 was was mijn gewicht 77 kg en nu ik veel ouder ben is mijn gewicht 77.

Ik heb een gewichtscrisis gehad toen ik een hoge manager werd bij een toonaangevend farmaceutische bedrijf, toen kroop mijn gewicht naar de 80. Ik herinner me  mijn afschuw, niet van dat getal 80, maar met het gevoel van mijn buik, toen ik met mij auto over een drempel reed. Er golfde iets onder de navel dat ik niet was. Mijn buikvet voelde als een buitenaards wezen, dat zich ineens in mijn lichaam gevestigd had, geheel buiten mijn weten om. Ik was het daar totaal niet mee eens, en heb meteen de koers aangepast. Minder frieten bij de lunch, meer salade en meer sport. Zo simpel. Mee doen op de sportschool aan het buispierkwartiertje en zo. 

 

Een boeiende wetenschappelijke vraag zou dan ook zijn, waarom wordt een deel van de mensen niet dik, ondanks alle perverse prikkels om ons heen? Ik weet het antwoord, maar dat mag ik niet geven. Ik doe het toch. Wilskracht. Maar nu iemand die dat bewijst. Dan kunnen we i.p.v. al die symptomatische dieet oplossingen wilskracht kweken.

Jan Keppel Hesselink, pijnarts n.p.