Zwemmersdermatosen

Patiënt A, een meisje van 8 jaar, kwam naar de polikliniek Dermatologie vanwege een progressieve vervelling van de huid, ook op plaatsen die niet aan de zon waren blootgesteld. De vervelling was sinds enkele dagen aanwezig. Er was geen sprake van pijn of jeuk. Haar zus had identieke klachten. De zusjes waren 4 dagen eerder samen gaan zwemmen in een veenplas. Het water rook op sommige plekken naar rotte eieren.

Bij lichamelijk onderzoek zagen we een oppervlakkige exfoliatie, met name in de nek, op de rug en op de rechter oksel (figuur 1). Wij stelden de diagnose ‘blauwalg’, een huidafwijking die het gevolg is van de inwerking van blauwalgtoxines op de huid. Wij verklaarden het feit dat de huid op de beschreven plaatsen het meest was aangedaan doordat de huid via de natte zwemkleding langdurig in contact was geweest met het besmette water. Ook had patiënte tijdens het zwemmen haar lange haren los laten hangen, waardoor de nek en de rug een lange tijd nat waren gebleven. Gezien het lichte beeld behandelden wij haar symptomatisch met een basiszalf. Na een week was het beeld volledig genormaliseerd.

Figuur 1

Huidafwijking na contact met blauwalg

Patiënt B, een jongen van 7 jaar, kwam naar de polikliniek Dermatologie vanwege een huidafwijking op het rechter been op de plaats van een eerdere kwallenbeet. 3 weken voorafgaand aan het polikliniekbezoek was hij op vakantie aan de Spaanse kust door een kwal gebeten toen hij hurkend in het water zat. Op dat moment waren er acuut pijnlijke lineaire huidafwijkingen ontstaan. De huid werd op de plaatselijke EHBO-post gespoeld met zeewater. Na enkele uren waren de pijn en de huidafwijkingen nagenoeg verdwenen.

Op de polikliniek meldde patiënt zich met een sterk jeukende huiduitslag op het rechter been ter plaatse van de voorgaande kwallenbeet. Deze huiduitslag was sinds 3 dagen aanwezig. Bij lichamelijk onderzoek zagen wij op de dorsale zijde van het rechter boven- en onderbeen een tweetal confluerende, circumscripte, erythemateuze maculae met centraal daarin enige livide verkleuring (figuur 2). Deze huidafwijkingen waren nummulair tot kinderhandpalmgrootte, polycyclisch van vorm en matig scherp begrensd. Wij stelden de diagnose ‘late immunologische reactie na een kwallenbeet’. We behandelden patiënt topicaal met mometasonvetzalf 0,1% 1dd waarna de huidafwijkingen binnen enkele dagen verdwenen.

Figuur 2

Late immunologische reactie na een kwallenbeet

Patiënt C, een 40-jarige fanatieke recreatieve zwemster, kwam naar de polikliniek Dermatologie vanwege een jeukende, urticariële huiduitslag langs de rand van haar zwempak. De huiduitslag ontstond steeds tijdens het zwemmen. Bij navraag bleken deze klachten ook buiten het water op te treden wanneer zij haar zwempak aan had. Bij uitgebreid allergologisch onderzoek, onder meer naar zwembadwater, vonden wij alleen een latexallergie. Proefbehandeling met een antihistaminicum was zeer effectief. Bij nader onderzoek bleek het elastiek van het zwempak uit latex te bestaan. Bij contacturticarieel onderzoek ontstond er een duidelijke lokale urticariële huidreactie. We stelden de diagnose ‘contacturticaria’ als gevolg van contact met latex in het zwempak. Op ons advies droeg patiënte uitsluitend nog zwemkleding van lycra (elastaan), waarna de huiduitslag niet meer terugkwam.

Beschouwing

De 3 beschreven patiënten hadden alle 3 een verschillende zwemmersdermatose. Hieronder gaan wij verder in op deze verschillende ziektebeelden. Ook belichten we nog een aantal andere zwemmersdermatosen. In de tabel staat een overzicht van de kenmerken van de verschillende zwemmersdermatosen.

Tabel

Kenmerken van de verschillende zwemmersdermatosen*

Blauwalg

Blauwalgen of blauwwieren zijn cyanobacteriën, in tegenstelling tot wat de naam doet vermoeden.1 Het is bekend dat blauwalgen toxines en irriterende stoffen uitscheiden die huidklachten kunnen veroorzaken, zoals erytheem en pruritus. De ernst van de klachten is vermoedelijk afhankelijk van de hoeveelheid toxines in het water, de duur van de blootstelling aan verontreinigd water en de aanleg voor allergische overgevoeligheid.2,3

Een lokale reactie onder de zwembroek of bikini komt het vaakst voor, doordat verontreinigd water daar langer op de huid aanwezig is en de bacteriën langer de kans krijgen om de huid binnen te dringen. Om dezelfde reden wordt ook vaak een lokale reactie in de nek gezien bij mensen met loshangend lang haar dat langdurig nat blijft.

De klachten verdwijnen meestal spontaan na enkele dagen. Bij veel hinder is symptomatische behandeling met een emolliens, zoals koelzalf, vaak voldoende. Eventueel kan een lokaal glucocorticoïdpreparaat worden voorgeschreven.2,3

Kwallenbeet

Kwallen hebben nematocyten (netelcellen) op hun tentakels die gespecialiseerde organellen bevatten, de zogeheten nematocysten. Nematocysten zijn holle capsules waarin zich toxinebevattende tubuli bevinden. Bij contact met de huid worden deze tubuli afgevuurd. Deze tubuli dringen door tot in de dermis waardoor er een lokale dermatologische of – in sommige gevallen fatale – systemische reactie ontstaat. Een lokale reactie komt het vaakst voor, waarbij de ernst van de verschijnselen afhankelijk is van de kwallensoort. Het klassieke beeld bestaat uit pijnlijke, lineaire urticariële of vesiculopapuleuze huidafwijkingen die acuut ontstaan en binnen minuten tot uren weer verdwijnen. In zeldzamere gevallen is er sprake van recidiverende huidafwijkingen. In tegenstelling tot de initiële huidreactie, staat bij deze terugkerende huidafwijkingen pruritus vaak op de voorgrond. Deze recidieven kunnen hoogstwaarschijnlijk verklaard worden door een type-IV-overgevoeligheidsreactie, al dan niet in combinatie met een toxische component. Deze overgevoeligheidsreactie wordt veroorzaakt door de achtergebleven tubuli die functioneren als een antigeendepot.4

Een kwallenbeet moet in eerste instantie behandeld worden door de aangedane huid met zeewater te spoelen. Dit is vaak al voldoende, aangezien zeewater het vrijkomen van nematocyten remt en een pijnstillende werking heeft. Het gebruik van azijn is alleen effectief gebleken bij kwallenbeten van 2 specifieke soorten, namelijk de Carybdea marsupialis en Chrysaora hysoscella en behoort dus niet tot de standaardbehandeling.5,6,7 Bij ernstige reacties is behandeling met een antihistaminicum, analgetica en soms zelfs adrenaline noodzakelijk. Recidiverende huidafwijkingen kunnen worden behandeld met lokale glucocorticoïden.

Contacturticaria door zwemkleding

Een latexallergie is een relatief veelvoorkomende contactallergie die vooral in verband wordt gebracht met het dragen van latexhandschoenen. Aangezien latex ook wordt gebruikt als grondstof voor het maken van elastieken kan het dragen van zwemkleding ook een allergische reactie opwekken. Hoewel het vrij zeldzaam is moet bij zwemmersdermatosen ook altijd worden gedacht aan een contactallergie die wordt uitgelokt door het dragen van zwemkleding. Het belangrijkste behandeladvies is om contact met het oorzakelijke allergeen te vermijden. Daarnaast kunnen de klachten verminderen door het gebruik van een antihistaminicum.

Zwemmersjeuk

Zwemmersjeuk of cercariëndermatitis, wordt veroorzaakt door contact van de huid met de larven (cercariën) van de platworm Trichobilharzia ocellata. Watervogels en poelslakken kunnen deze platworm bij zich dragen. Enkele minuten tot 24-48 uur na het zwemmen in water dat vervuild is met cercariën ontstaat een prikkende of jeukende sensatie op de plekken waar de larven de huid binnendringen. Daarna ontstaan intens jeukende papels en soms plaques. De huidafwijkingen zijn het gevolg van een immunologische gastheerreactie op de destructie van de parasieten. Wanneer iemand voor het eerst in aanraking komt met cercariën wordt de jeuk na ongeveer 12 uur minder. Bij herhaalde blootstelling wordt de reactie heviger, waarbij er vesikels en pustels kunnen ontstaan die gepaard kunnen gaan met hoofdpijn en koorts. De symptomen kunnen in dat geval 1-3 weken aanhouden. Bij de meeste mensen verdwijnen de klachten echter spontaan binnen een week. Bij hinderlijke jeukklachten kan een lokaal glucocorticoïdpreparaat worden voorgeschreven.5,6

Hottubfolliculitis

Hottubfolliculitis of gramnegatieve folliculitis is een ontsteking van een haarfollikel die wordt veroorzaakt door de gramnegatieve bacterie Pseudomonas aeruginosa. Deze bacterie komt voor in warm bad- of zwemwater dat niet goed gedesinfecteerd is, zoals bij hottubs en whirlpools het geval kan zijn. Het ziektebeeld bestaat uit folliculair gerangschikte pijnlijke pustels die ontstaan binnen 1 tot enkele dagen na contact met besmet water.

Hottubfolliculitis verdwijnt meestal spontaan na enkele dagen. Bij een uitgebreide folliculitis kan behandeling met betadinejodiumscrub of hibiscrub worden voorgeschreven.

P. aeruginosa is van nature resistent voor veel van de gangbare antibiotica. Indien systemische behandeling nodig is, is ciprofloxacine het antibioticum van eerste keus.5,8

Chloorallergie

Chloorallergie treedt op door in een zwembad te zwemmen. De allergische reactie wordt niet veroorzaakt door chloor, zoals de naam doet vermoeden, maar door gevoeligheid voor het bijproduct van chloor, trichlooramine. Trichlooramine wordt gevormd wanneer chloor in aanraking komt met organisch materiaal, zoals haren, huidschilfers, zweet en met name urine. Daarbij vormt zich een trichlooraminebevattende, onzichtbare damp boven het bad. In hoge concentraties kan deze stof voor gezondheidsproblemen zorgen. Rode ogen en geïrriteerde luchtwegen zijn de meest voorkomende klachten. Huidklachten, zoals erytheem en pruritus, kunnen ook worden gezien. Sommige mensen zijn gevoeliger voor trichlooramine dan anderen. Mogelijk hebben mensen met atopie een verhoogd risico op chloorallergie.

De klachten verdwijnen meestal spontaan na enkele dagen. Bij hinderlijke jeukklachten kan eventueel een emolliens of een lokaal glucocorticoïd worden voorgeschreven.9

Koude-contacturticaria

Koude-contacturticaria is een contactallergie die weinig voorkomt. De klachten worden uitgelokt door blootstelling aan koud water, koude lucht of koude voorwerpen. Binnen een kwartier tot een half uur na blootstelling aan koudeprikkels ontstaan kenmerkende urticaria op de blootgestelde plaatsen. De behandeling bestaat uit het vermijden van situaties die de huidreactie uitlokken. Daarnaast kan een antihistaminicum worden voorgeschreven. Bij ernstige reacties wordt aangeraden om niet in koud water te zwemmen of dat uitsluitend onder begeleiding te doen, aangezien er een anafylactische shock kan optreden.5

Preventie

Uiteraard is preventie bij de bovengenoemde aandoeningen zeer belangrijk. De huid moet na het zwemmen altijd goed worden afgespoeld en afgedroogd. Patiënten moeten het advies krijgen om alleen te zwemmen op officiële zwemlocaties waar de zwemwaterkwaliteit door de lokale autoriteiten wordt gecontroleerd. Informatie hierover is te vinden op de website van het RIVM en de GGD. Binnenbaden moeten regelmatig worden schoongemaakt en pH-waarde en de chloorconcentratie van het zwemwater moet worden gemonitord. Daarnaast is het van belang dat er een goed werkend waterfiltratiesysteem aanwezig is.

Dames en Heren, zwemmersdermatosen kunnen als erg vervelend worden ervaren, maar zijn over het algemeen onschuldig en genezen meestal spontaan. Door de ziektebeelden te herkennen kunnen patiënten worden gerustgesteld en hen het juiste behandeladvies worden gegeven. Goede voorlichting over veilige zwem- of badlocaties is nodig van deze aandoeningen te voorkomen.