Zwarte urine of zwart oogwit? Denk aan alkaptonurie

Background

Alkaptonuria is a rare metabolic disorder due to a defect in the gene for homogentisic acid oxidase. This results in an accumulation of homogentisic acid, which leads to the deposit of pigment in the connective tissue in the body. This causes problems and symptoms in various organ systems, such as early artropathy, dark-coloured urine, black sclerae, dark-coloured aortic valves and an increased risk of kidney stones and gall stones. Various specialists may see patients with this disease. The diagnosis is often missed.

Case description

We describe a 69-year-old woman who underwent surgery due to joint problems, which showed up black cartilage. It turned out that for many years she had also had eye and heart problems. Not until later in life was she diagnosed with alkaptonuria.

Conclusion

There is no curative treatment for alkaptonuria at the moment. Early recognition of the disease can increase the quality of life. Preventative check-ups and guidance are also therefore necessary.

Conflict of interest: none declared. Financial support: none declared.

Samenvatting

Achtergrond

Alkaptonurie is een zeldzame stofwisselingsziekte met een deficiëntie in het gen voor homogentisinezuuroxidase. Hierdoor hoopt het homogentisinezuur op, wat leidt tot afzetting van pigment in het steun- en bindweefsel in het lichaam. Dit geeft klachten en symptomen in verschillende orgaansystemen zoals premature artrose, donker verkleurde urine, zwarte sclerae, zwartverkleuring van de aortakleppen en een toegenomen kans op nier- en galstenen. Diverse specialisten kunnen patiënten tegenkomen met deze ziekte. De diagnose wordt vaak gemist.

Casus

Wij beschrijven een 69-jarige vrouw die vanwege gewrichtsklachten werd geopereerd, waarbij zwart kraakbeen opviel. Zij bleek ook al jarenlang oog- en hartklachten te hebben. Pas op late leeftijd werd zij gediagnosticeerd met alkaptonurie.

Conclusie

Curatieve behandeling van alkaptonurie is niet mogelijk, maar vroege herkenning kan de kwaliteit van leven wel verhogen. Preventieve controles en begeleiding zijn dan ook noodzakelijk.

Artikelinformatie

23 december 2013

Citeer dit artikel als

Ned Tijdschr Geneeskd. 2013;157:A6684

Vakgebied

Auteursinformatie

Groene Hart Ziekenhuis, afd. Orthopedie, Gouda.

Drs. N.P. Gubbels, anios orthopedie; drs. R. Onstenk, orthopedisch chirurg.

Evangelisches Krankenhaus, afd. Unfallchirurgie und Orthopaedie, Wesel, Duitsland.

M.H. Sijbrand, MSc, aios Unfallchirurgie und Orthopaedie.

Contact drs. N.P. Gubbels (nandagubbels@hotmail.com)

Verantwoording

Belangenconflict en financiële ondersteuning: geen gemeld.
Aanvaard op 6 november 2013

Auteur	Belangenverstrengeling
Nanda P. Gubbels	ICMJE-formulier
Merijn H. Sijbrand	ICMJE-formulier
Ron Onstenk	ICMJE-formulier

Heb je nog vragen na het lezen van dit artikel?

Check onze AI-tool en verbaas je over de antwoorden.

ASK NTVG

Reacties

Zwarte urine en ontbrekende literatuur

Een lezenswaardig artikel. Ik was verbaasd, dat geen eerdere artikel vermeld stond in de literatuurlijst van dit artikel. Het is uiterst eenvoudig dergelijke artikelen te vinden bij het NTvG. Het 1e artikel stamt zelfs uit 1875! Een wat eigentijdser artikel is b.v.l:

Ned Tijdschr Geneeskd. 1992;136:184-7 Casuïstiek Een zeldzame oorzaak van chronische rugklachten: ochronose E.N. Griep en E.J. ter Borg.

Peter Slee, internist np

Juist ook zeldzame ziekten hebben baat bij centralisatie

Wij lazen met interesse het case-report over alkaptonurie van de collegae Gubbels, Sijbrand en Onstenk. Het is inderdaad goed om alkaptonurie op tijd te herkennen, waarbij de zwarte verkleuringen van urine, oogwit, maar ook oorschelp een uniek kenmerk is. Alkaptonurie is een zeldzame aandoening waar tot op heden nog steeds geen goede behandeling voorhanden is. Toch is het vermeldenswaardig dat het de Britse alkaptonurie patientenvereniging (developAKUre) is gelukt een grote EU subsidie te verwerven om klinische (fase 2/3) studies te verrichten naar de werkzaamheid van het geneesmiddel nitisone. Dit is van oorsprong een insecticide, maar wordt in de geneeskunde nu vooral gebruikt als behandeling van een andere stofwisselingsziekte: tyrosinemie type I. Nitisone remt ook het enzym 4-hydroxy-phenyl-pyruvaatdioxygenase dat 4-hydroxyfenylpyruvaat omzet in homogentisinezuur Reeds in 2002 werd in de New Engl Journal of Med aangetoond dat de homogentisine concentratie in plasma en urine sterk afnam na behandeling met nitisone 1). De eerste gerandomiseerde trial liet een 95% reductie van homogentisinezuur zien, nauwelijks bijwerkingen gedurende 3 jaar, echter onvoldoende verbetering van op primair eindpunt (beweeglijkheid van de heup)2). Momenteel wordt het klinisch effect van behandeling met nitisone op alkaptonurie in een grote dubbelblinde studie onderzocht (www.developakure.eu).

Erfelijke stofwisselingsziekten zijn zeldzaam en het verrichten van klinisch en wetenschappelijk onderzoek, alsook het includeren van voldoende deelnemers in klinische studies is een uitdaging. Centralisatie is hierbij van groot belang. In Nederland hebben een aantal internisten uit diverse academische centra zich verenigd in een samenwerkingsverband (genaamd INVEST). Deze groep richt zich op het verbeteren van de diagnostiek en behandeling van verschillende erfelijke stofwisselingsziekten, waaronder ook alkaptonurie. Hierdoor kan makkelijk contact worden gelegd met lotgenoten, kunnen behandelprotocollen worden ontwikkeld en verbeterd en wordt deelname aan studies zoals developAKUre actief gestimuleerd. Juist ook de zeldzame erfelijke stofwisselingsziekten verdienen een actief wetenschappelijk veld waar verdere ontwikkeling wordt geïnitieerd en/of ondersteund.

Namens INVEST,

INternisten voor Volwassenen met een Erfelijke STofwisselingsziekte

www.investof.nl

Gabor Linthorst en Carla Hollak (AMC, Amsterdam)

Janneke Langendonk en Francois Karstens (EMC, Rotterdam)

Mirian Janssen en Alexander Rennings (UMCN, Nijmegen)

Gonnie Alkemade en Bruce Wolffenbuttel (UMCG, Groningen)

Martijn Brouwers (MUMC+, Maastricht)

Phornphutkul C,, Introne WJ et al. Natural history of alkaptonuria. N Eng J Med 2002;347(26)2111-21.
Introne WJ, Perry MB, Troendle J, Tsilou E, Kayser MA, Suwannarat P, O'Brien KE, Bryant J, Sachdev V, Reynolds JC, Moylan E, Bernardini I, Gahl WA. A three year randomized therapeutic trial of nitisinone in alkaptonuria. Mol Genet Metab 2011;103(4):307-314.