Wie trekt er aan de touwtjes?

Voor u op tafel, naast de kerststol, ligt ons eindejaarsnummer met als thema macht. Wat is macht eigenlijk? ‘Het vermogen te beïnvloeden of anderen je wil op te leggen’ wordt vaak als generieke definitie gehanteerd. Toch, als je dit nummer doorbladert, dan zie je macht vooral in veel verschillende gedaanten.

Een van de manieren die te onderscheiden is formele tegenover informele macht te beschouwen. Neem het artikel over zorgverzekeraars, waarin de auteurs betogen dat de formele macht van de verzekeraars in werkelijkheid heus meevalt, onder andere omdat de band tussen patiënten en zorgverleners vaak zo sterk is (D1133). Dat moge zo zijn, maar het geeft te denken of patiënten die ‘informele macht’ ook echt kunnen doen gelden. In georganiseerd verband lijkt de informele macht van patiënten niet verwaarloosbaar (C3269), maar biedt zij wel voldoende tegenwicht tegen de formele macht van onder meer verzekeraars?

Ook de macht van de media heeft iets informeels. In dit nummer wordt dit in een overwegend positief daglicht gesteld (C3273), alsof ook hier de informele macht een noodzakelijk en gezond tegenwicht biedt tegen de formelere machthebbers. Je kunt daar in sommige gevallen bepaald anders over denken, maar dat journalistieke aandacht voor de zorg ook veel goeds heeft opgeleverd is onmiskenbaar.

Een mooi historisch voorbeeld van informele macht is die van enkele hartchirurgen, zonder wie politici en andere bestuurders misschien wellicht nu nog steeds zouden bakkeleien over wie harttransplantaties in Nederland mag uitvoeren (D1225). De KNMG heeft vooral veel goeds bereikt en is bepaald geen kleine speler, maar in bestuurlijke zin is haar rol voornamelijk adviserend en daarmee is haar macht informeel (C3268).

Als je dit nummer op deze manier leest, krijg je bijna het gevoel dat informele versus formele macht een ‘good cop, bad cop’-gradiënt in zich heeft. Als we dat echt vinden, komt dat dan door hoe we macht verdelen of door de effecten van formele macht op degenen die haar verwerven? Of speelt hier een ander sentiment, en vertrouwen patiënten en zorgverleners ‘de bestuurlijke elite’ gewoon niet meer en vice versa? Zulk wantrouwen schijnt bepaald te heersen. Misschien moeten we op nieuwjaarsdag eens gaan wandelen langs de kantoren van het NHG, de FMS, VWS, de verzekeraars etc. Kijken of er touwtjes uit hun brievenbussen hangen.