Van gen naar ziekte; van hemoglobinegenen naar thalassemie en sikkelcelanemie

- Haemoglobinopathies are the commonest autosomal recessive diseases in men. Mutations on the α and β genes clusters, located on chromosome 16 and 11 respectively, have been strongly selected in many populations by the increased chance of survival of carriers in areas infested with malaria tropica. Unfortunately many of these mutations in homozygous or compound heterozygous forms generate severe phenotypes such as sickle cell disease and β-thalassaemia major. The population at risk for haemoglobinopathies is increasing in the industrialized areas of northern Europe. Without preventive measures a cumulative number of 1,000 severely affected patients can be expected in the Netherlands if information and carrier diagnostics are not efficiently offered at the GP level. A specialized laboratory for postnatal and prenatal diagnosis has been available in Leiden for more than 10 years now; however, couples at risk are only sporadically referred for counselling and/or prenatal diagnosis.

Inleiding

de ziekten

Hemoglobinopathieën, een groep van aandoeningen veroorzaakt door stoornissen in de aanmaak van hemoglobine (Hb), zijn de meest voorkomende recessief erfelijke ziekte bij de mens.

Sikkelcelziekte, de bekendste vorm van hemoglobinopathie, kan zich reeds in de ‘homozygoot’ rond de 6e levensmaand manifesteren met acute infecties met fatale afloop en kan later ernstige pijnaanvallen, infarcten in allerlei organen en ernstige hemolytische crises veroorzaken. De oorzaak van deze klachten is de vervorming van de erytrocyten (sikkelcellen) door een structurele afwijking in de ?-keten van de Hb-molecule (normaal Hb bestaat bij volwassenen voornamelijk uit 2 ?- en 2 ?-ketens). De behandeling van sikkelcelziekte bestaat, behalve uit algemene maatregelen, zoals antibioticaprofylaxe en foliumzuursuppletie, uit het zo laag mogelijk houden van de concentratie ‘sikkelhemoglobine’ (HbS), zo nodig met wisseltransfusies. De prognose op langere termijn is wisselend. Sommige HbS-homozygoten kunnen oud worden met matige, periodiek optredende klachten, andere vertonen al op jonge leeftijd ernstige…