Van de wieg tot het graf

Nu de sterk opgelopen emoties rondom de recente voetbalwedstrijden weer tot alledaagse proporties lijken terug te keren, dringt zich de vraag op wat het toch is dat een heel volk of op zijn minst een zeer groot deel daarvan tot extase brengt. Als ervaringsdeskundige op dit vlak onderga ik de tijdelijke transformatie vanuit een mondiale levensinstelling tot een met nationalistische trots overgoten toeschouwer altijd als een onwillekeurige beweging die zich nauwelijks door vrije wil of intellectuele overpeinzingen laat sturen. Er zullen ongetwijfeld vele psychologische en sociologische verklaringen voor te vinden zijn, maar in hoeverre speelt de biologie hier een rol? Biologisch determinisme – hoe lang al is dit niet een onderwerp van verhitte debatten? Ligt op het moment dat wij in de wieg liggen al niet grotendeels vast hoe ons biologische leven zal verlopen? Zijn wij niet een product van onze genen, die volgens Richard Dawkins (The Selfish Gene, 1976) belangrijker zijn in de evolutie dan de ‘survival of the fittest’? Voor een deel lukt het wel om genetische determinanten van allerlei (patho)fysiologische of gedragsmatige processen te beschrijven. Neem bijvoorbeeld de grote inter-individuele verschillen in onze reacties op geneesmiddelen. Olaf Klungel en de zijnen bespreken in dit nummer van het Tijdschrift hoe genetische variaties kunnen bijdragen aan verschillen in effectiviteit en veiligheid van diverse farmaca (bl. 1329). Tot op zekere hoogte kan de kennis die door deze farmacogenetica wordt aangedragen nu al worden ingezet bij het monitoren van de therapie. Afhankelijk van de levensfase zullen evenwel andere factoren een grotere en soms dominante rol gaan spelen. Zo zal in de klinische les die hier door enkele Nijmeegse onderzoekers wordt gegeven (bl. 1324) het nadelige effect van een specifieke behandeling, in casu ACE-inhibitie, vooral veroorzaakt zijn door de combinatie nierfunctiestoornis en dehydratie. De therapie schakelt dan een belangrijk homeostatisch beschermmechanisme uit. Ook hier is dus sprake van een deterministisch proces, zij het van een geheel andere orde. De Nijmeegse patiënten genazen, maar het kan ook anders lopen. Terminale nierinsufficiëntie met noodzaak tot dialyse kan het gevolg zijn. In dat geval zou een niertransplantatie uitkomst kunnen bieden. Maar daarbij worden wij geconfronteerd met een ander probleem: er is nog steeds een tekort aan donoren en dat terwijl ouderen kennelijk betrekkelijk makkelijk hun lichaam ter beschikking van de wetenschap stellen (bl. 1310 en bl. 1344). Dat laatste lijkt een altruïstische daad te zijn die met succesvol verouderen te maken heeft. Als Dawkins gelijk heeft, zouden genen ook hierbij betrokken kunnen zijn. Misschien geldt het dan toch ook wel voor de voetbalgekte.