Synchroniciteit

Bijna 100 jaar geleden formuleerde de Zwitserse arts Carl Gustav Jung, die ooit internist wilde worden maar uiteindelijk koos voor de psychiatrie, het begrip ‘synchroniciteit’. Hij bedoelde hiermee dat wanneer zich twee of meer gebeurtenissen min of meer gelijktijdig voordoen, deze in een zinvol verband met elkaar kunnen staan voor een waarnemer van die gebeurtenissen zonder dat er in werkelijkheid sprake hoeft te zijn van een causaal verband tussen wat er allemaal gebeurt. In de fase waarin ikzelf nog psychiater wilde worden, alvorens te kiezen voor de interne geneeskunde, sprak de theorie mij erg aan, vooral omdat het een verklaring leek te bieden voor de soms extreme vasthoudendheid waarmee sommige wetenschappers hun niet altijd houdbare ideeën bleven verdedigen. Ik heb daar zelfs een stelling bij mijn proefschrift aan gewijd.

Onwillekeurig moest ik hieraan terugdenken bij het bestuderen van het artikel van Ilonca Vaartjes en haar collega’s dat u deze week in het Tijdschrift kunt lezen (A6402). Zij stelden vast dat in de afgelopen jaren de sterfte aan herseninfarcten gedaald is, ondanks het feit dat deze infarcten zich even vaak of zelfs iets vaker voordoen. Dat eerste is natuurlijk goed nieuws, maar de vraag is hoe dit komt. De auteurs zijn weliswaar voorzichtig met hun conclusies maar noemen toch wel een aantal mogelijkheden, waaronder een betere behandeling en preventie met betrekking tot risicofactoren. Vanuit de causaliteitsgedachte is dit alleszins begrijpelijk, omdat het voor ons moeilijk te verteren zou zijn als een verbeterde overleving spontaan en dus zonder duidelijke invloed van onze vele interventies tot stand zou komen. Toch past hier een vergelijking met iets wat we in de laatste decennia van de vorige eeuw gezien hebben. Toen bleek namelijk het aantal aan hypertensie gerelateerde complicaties sterk afgenomen te zijn en natuurlijk was iedereen het erover eens dat deze gezondheidswinst te danken was aan de enorme invloed van de vele en goede antihypertensiva die we ter beschikking hadden gekregen. Nadere bestudering van alle trends liet echter zien dat de daling in het aantal complicaties al begon in te zetten lang voordat deze middelen waren geïntroduceerd.

Wij zijn erg geneigd om te denken in termen van oorzaak en logisch gevolg, maar soms treden verbeteringen op die niet duidelijk aan ons handelen gekoppeld zijn. Het gegeven dat de incidentie van herseninfarcten niet afneemt, moet ons er dan ook toe aanzetten naar andere mogelijke verklaringen te zoeken die niet direct voor de hand liggen.