Symptoom als beginpunt

Pijn. Kortademigheid. Een raar gevoel in je buik. Je zou kunnen zeggen dat symptomen het beginpunt van ziekte zijn. Voor de patiënt, als die zich bewust wordt van een gevoel dat hij of zij eerder niet had, maar ook voor de arts. Bestaat er een beter diagnostisch instrument dan de anamnese?

Maar als de klachten chronisch worden, kunnen ze deel gaan uitmaken van wie we zijn. ‘Embodiment.’ Door de kortademigheid kom ik mijn huis nauwelijks meer uit. Ik raak mijn sociale contacten kwijt. Mensen zien aan me dat ik ziek ben, ze mijden me. Ik schaam me voor die rollator. Pijn is een straf, dus moet ik wel schuldig zijn. De ziekte wordt mijn bril. Mijn taal. Ik ben een ander mens geworden. Of: zelf kan ik wel met deze klachten omgaan, maar mijn partner gaat eraan onderdoor.

‘Symptomen kunnen een onderdeel worden van wie we zijn’

Als arts stel ik me regelmatig de vraag wat nu mijn belangrijkste doel moet zijn. Met wetenschappelijk onderbouwde geneeskunde kan ik zorg dragen voor de biomedische voorwaarden voor het welzijn van mijn patiënt. Maar houdt het daarbij op? Ik zou willen dat de mens, onze patiënt, buiten die biomedische perken ook weerbaar is. Moeten we gezondheid dan niet slechts definiëren als de afwezigheid van symptomen, maar ook de omgang ermee?

Positieve elementen tellen daarbij ook mee. De manier waarop en de mate waarmee we leven. Oftewel de Y-as van het leven. De functie van die as staat voor de manier waarop je het leven zin geeft. Jouw leven, en dat van anderen. En zelfs het levenloze. Zonder zijn ziekte en bijna vijftig jaar in een rolstoel te willen relativeren, denk ik dat je mag stellen dat Stephen Hawking op die Y-as heel hoog scoorde. En voor dichteres Lieke Marsman geldt misschien wel hetzelfde. Met In mijn mand bracht ze een nieuwe ster aan het firmament. En zijn het niet juist de sterren die we zien?

Zou ik mijn patiënten op het spoor van existentiële onsterfelijkheid moeten zetten? Met Hawking en Marsman als voorbeeld? Maar hoe dan? Is dat wat we ‘ervaring’ noemen, geneeskunst, of verbeelden we ons dat alleen maar? Misschien zijn psychologen daar veel beter in. Of de leraren op de basisschool. Zij leren ons hoe te leven, artsen instrueren hoe te sterven.

Door te leven sterven we elke dag een beetje. Het kan daarom vast geen kwaad de strekking van de symptomen goed uit te vragen. Kan de anamnese behalve een diagnostisch instrument niet ook een handvat voor reflectie zijn? En daarmee een medicijn?