Samenzwering?

Iets meer dan een jaar geleden verkeerden we in onzekere spanning: zou de langverwachte grieppandemie nu echt komen? Achteraf was het de spanning van Sinterklaas: er kwam wel iets, maar het bestond toch niet echt. Waarom geloofden we de verhalen?

Het BMJ publiceerde twee weken geleden een uitvoerig en gedegen artikel over de volstrekt onduidelijke belangenverstrengeling van experts in WHO-adviesorganen (http://www.bmj.com/cgi/content/extract/340/jun03_4/c2912). We geloofden de dreiging omdat de verhalen overtuigend leken. Maar vrij van belangen waren de vertellers niet. Het ging 10 jaar terug al mis doordat de WHO tegen haar eigen richtlijnen in experts met belangen draaiboeken liet opstellen. En als je dan met zijn allen jarenlang op de pandemie wacht, dan is het niet onlogisch om die dan ook een keer te zien. De WHO stelde bij de eerste berichten in 2009 over een nieuwe griep een Emergency Committee in, maar onthulde de namen van de 16 experts niet. Waren deze 16 wel onafhankelijk?, vraagt het BMJ zich begrijpelijkerwijs af. Juist deze groep paste de definitie van pandemie aan en riep vervolgens de pandemie uit, waardoor wereldwijd voorlopige vaccincontracten actief werden.

Contacten tussen onderzoekers en de farmaceutische industrie zijn nauwelijks te vermijden. Voor publicaties in tijdschriften voldoen verklaringen van mogelijke belangen: de lezer kan dan zijn of haar eigen afweging maken. Veel ingewikkelder is het als experts met belangen een sterk adviserende rol krijgen bij ingrijpende beslissingen over volksgezondheidbeleid. Beleidsmakers zijn inhoudelijk ‘goedwillende amateurs’ – ze kunnen weinig anders dan varen op experts. Achteraf kunnen beleidsmakers bij verkeerde of vooringenomen inschattingen van hun adviseurs proberen de schade te beperken, maar dat lukt zelden. Zo weigerde Novartis met minister Klink te onderhandelen over de 15,5 miljoen te veel geleverde vaccins. Een heel klein deel is doorverkocht, de rest wordt nu vernietigd.

Beleidsmakers en hun adviseurs zullen dus veel meer aandacht moeten besteden aan de onafhankelijkheid van de adviezen. Een verklaring over mogelijke banden is niet genoeg. Alleen met daadwerkelijke transparantie en vooral een fatsoenlijke ‘firewall’ voorkom je samenzweringsgedachten bij het publiek. Dat geldt niet alleen voor de WHO, maar ook voor Nederland. Als de nieuwe Tweede Kamer dát nu eens goed ging regelen.