Prof.dr. Jon J. van Rood (1926-2017)

Op 21 juli 2017 is Jon (Johannes Joseph) van Rood overleden. Hij was 91 jaar, had net een ‘short communication’ naar het tijdschrift Bone Marrow Transplantation gestuurd en was al weer bezig met een nieuwe analyse van patiënten die een hematopoëtische stamsteltransplantatie hadden ondergaan.

Jon van Rood heeft ruim 60 jaar met volle overgave gewerkt aan ‘zijn’ HLA-systeem en de toepassing daarvan in de transplantatie- en transfusiegeneeskunde. Hij was een van de belangrijkste Nederlandse medische onderzoekers na de Tweede Wereldoorlog en ontving daarvoor onder andere acht eredoctoraten, meer dan 20 prijzen en hoge koninklijke onderscheidingen. Jon was een bijzonder creatieve onderzoeker met een tomeloze energie, een gedreven en warme leider en een meester in het stimuleren en enthousiasmeren van onderzoekers, artsen en alle andere mensen die hij op zijn lange en rijke tocht tegen kwam.

Na zijn studie geneeskunde in Leiden en zijn opleiding tot internist bij prof.dr. J. Mulder, die hij zeer bewonderde, werd hij in 1952 aangesteld als hoofd van de Bloedbank, toen nog onderdeel van de afdeling Inwendige Geneeskunde van het Academisch Ziekenhuis Leiden. Hij gaf daar leiding aan twee adjunct-laboranten. In 1990 liet hij een afdeling achter met meer dan 200 medewerkers, van wie zeven hoogleraren. Deze leerstoelen hadden elk een eigen onderzoekslijn, maar altijd gerelateerd aan het HLA-systeem.

De geschiedenis van de ontdekking van het ‘human leucocyte antigen’(HLA)-systeem begon in 1958. Als hoofd van de Bloedbank werd Jon geroepen bij een jonge vrouw die een heftige reactie met koorts en koude rillingen vertoonde op een bloedtransfusie na een fluxus post partum. Ze had nooit eerder transfusies ontvangen. De zoektocht naar een verklaring leverde op dat haar serum antilichamen tegen de leukocyten van haar echtgenoot bevatte.

Het ontrafelen van de leukocytenantigenen bleek zeer complex, vergelijkbaar met de problemen die er tegenwoordig zijn met de analyse en interpretatie van ‘big data’. Jon gebruikte als een van de eersten de computer om patronen van het HLA-systeem in kaart te brengen, waarop hij in 1962 cum laude promoveerde. Hij organiseerde in 1965 in Leiden een internationale ‘workshop’ waarbij onderzoekers sera met leukocytenantilichamen meebrachten, die tegen een panel van leukocytenmonsters getest werden. Het HLA-systeem bleek extreem polymorf.

Vervolgens toonde Van Rood aan dat het HLA-systeem codeerde voor belangrijke transplantatie-antigenen. Hij paste deze kennis vrijwel onmiddellijk toe. Hij richtte in 1967 de Stichting Eurotransplant op, waarin acht Europese landen gingen samenwerken bij de uitwisseling van post mortem uitgenomen organen – onder andere nieren, hart en longen – op basis van de HLA-typering en patiënturgentie.

In 1988 richtte hij in Nederland de Stichting Europdonor op, een stamceldonorbank, en in 1994 ‘Bone marrow donors worldwide’, een bestand van HLA-getypeerde mensen die toestemming gaven om te worden benaderd voor beenmergdonatie als er ergens in de wereld een patiënt was voor wie hij of zij de ‘match’ was. Aanvankelijk was dit een papieren bestand, later een floppy, toen een USB-stick, en tegenwoordig is het een bestand in de cloud dat bijna 29 miljoen potentiële donoren telt. Dit werd niet alleen zijn laatste ‘werkplek’, maar bezorgde hem ook ‘een derde jeugd’, zoals hij het zelf noemde.

Deze laatste passie betrof weer de zwangerschap, waarmee het ook allemaal begonnen was. Nu ging het niet alleen om het aspect van immunisatie en antistofvorming, maar om de vraag waarom moeder en foetus elkaars verschillende antigenen wel herkennen, maar niet aanvallen, zoals bij bloedtransfusie en transplantatie. Over de invloed van foeto-maternale immuniteit bij beenmerg- en navelstrengstamceltransplantaties voor acute leukemie publiceerde hij meerdere studies, en hij vroeg bij elke presentatie, vaak tot vervelens toe, waarom de onderzoeker niet de moeder-kindimmuniteit bij zijn onderzoek had betrokken. Niet lang geleden verzuchtte hij: ‘Het lijkt er eindelijk op dat het opgepikt gaat worden.’

Helaas zal hij niet meer meemaken dat dit laatste onderwerp echt opgepikt is en gebruikt wordt. Het liep anders. Na een korte aankondiging van het einde, waardoor hij gelegenheid had om afscheid van zijn vrouw Sacha te nemen, is hij overleden. Naast haar laat hij drie kinderen en zes kleinkinderen achter.