Massaal zelftesten

Hortend en stotend komen de vaccinaties op stoom en het einde van de derde golf lijkt zowaar in zicht, met een reële kans dat code zwart in de ziekenhuizen wordt voorkómen. Dat is dan vooral te danken aan de naleving van de ingestelde maatregelen en de vaccinaties. Helaas is de pandemie daarmee nog niet voorbij. Een groot deel van de bevolking blijft vatbaar, en het virus circuleert nog volop in Nederland en de meeste andere landen. In één keer stoppen met alle maatregelen zal waarschijnlijk tot een nieuwe golf van ziekenhuisopnames leiden.

Ons voorland is: zo veel mogelijk mensen zo snel mogelijk vaccineren en dan stap voor stap maatregelen versoepelen. Kunnen sneltesten die we zelf afnemen daarbij helpen? Ja, maar ze kunnen ons ook in de problemen brengen.

De eerste antigeensneltesten kwamen in de zomer van 2020 beschikbaar en in allerijl zijn validatiestudies opgezet. De referentietest is de PCR, die de hoeveelheid virus in het onderzochte materiaal kwantificeert; een hoge ‘cycle threshold’(Ct)-waarde (bijvoorbeeld > 25) betekent weinig virus en een veronderstelde lage kans op besmettelijkheid, en lagere Ct-waarden betekenen het omgekeerde. De validatiestudies voor de sneltesten zijn gedaan voor mensen met symptomen en zonder symptomen. Over de resultaten heeft al een aantal keren een bericht in dit tijdschrift gestaan, en nu is er ook een systematische review en meta-analyse die alle gegevens bundelt.1 In deze studie varieerde de sensitiviteit van de antigeensneltesten enorm, vergeleken met PCR; de gemiddelde sensitiviteit van alle studies was 72,0% bij mensen mét en 58,1% bij mensen zonder symptomen. De gemiddelde sensitiviteit was echter 94,5% als de PCR-Ct-waarde ≤ 25 was, en 40,7% bij mensen met een PCR-Ct-waarde > 25. De specificiteit van de sneltesten was 99,6%, en was vergelijkbaar voor mensen met en zonder symptomen. In twee andere studies leverde zelfbemonstering resultaten op die vergelijkbaar waren met professionele bemonstering,2,3 en dat bleek ook uit recent Nederlands onderzoek.4 In de meeste Europese landen zijn sneltesten nu verkrijgbaar bij de drogist of apotheek en in sommige landen worden sneltesten gratis verschaft om gezinsleden elke week een paar keer te testen.

Op basis van modelleringswerk is duidelijk dat frequent testen een grote bijdrage kan leveren aan de bestrijding van het virus,5,6 en ooit heeft iemand gezegd dat de sneltest een plekje naast de tandenborstel verdient. De cruciale aanname in die modellen was dat iedereen zich aan de maatregelen houdt.

Wat betekenen deze inzichten als we antigeensneltesten massaal zelf gaan gebruiken? Bij een positieve uitslag kan iemand meteen in isolatie en kunnen recente contacten sneller geïnformeerd worden. Daarmee wordt verspreiding verminderd. Maar er zullen ook zeker fout-negatieve uitslagen komen en die kans is het grootst bij mensen die nog geen klachten hebben. Mensen met klachten zijn echter vaker besmettelijk, dus in absolute zin lijken de consequenties van fout-negatieve uitslagen groter te zijn bij mensen met klachten. Dat betekent dat een negatieve uitslag van de zelftest de geteste geen direct voordeel oplevert: bij mensen met symptomen geldt dan nog steeds ‘blijf thuis en laat je met PCR testen’, en bij mensen zonder symptomen ‘houd afstand’.

Als we de voordelen van zelftesten willen benutten, zal het gebruik ervan gepaard moeten gaan met goede instructies. Het grote gevaar is immers dat negatieve uitslagen tot een onterecht gevoel van zekerheid leiden, met als gevolg dat maatregelen minder goed nageleefd worden en er meer infecties optreden, waardoor de ‘winst’ van de vaccinaties gedeeltelijk verdampt.