De risico’s van bruin worden met de barbiedrug

Melanotan, ook wel bekend als de barbiedrug, is ontwikkeld in de jaren negentig. Het middel is bedoeld om er bruin van te worden, zonder dat de huid wordt blootgesteld aan uv-straling. Tegenwoordig zijn melanotanbevattende producten verkrijgbaar via het internet en in sportcentra.1 Een flacon melanotan II van 10 mg kost online ongeveer 25 euro.2

De verkoop en het gebruik van melanotan II is illegaal, maar in Nederland wordt er nog niet hard tegen opgetreden. Cijfers over het gebruik zijn helaas niet bekend bij de Dopingautoriteit.2 Voorheen werd gedacht dat melanotan fotoprotectief zou werken bij mensen met een verhoogd risico op zonverbranding of huidkanker.1,3 Later werd duidelijk dat melanotan juist het risico verhoogt op nieuwe naevi, dysplastische naevi en melanomen.1,3

Ziektegeschiedenis

Patiënt, een 27-jarige man, werd na een 112-melding naar de Spoedeisende Hulp gebracht vanwege klachten van zweten, misselijkheid en tintelingen in de ledematen. 2 uur daarvoor had hij bij zichzelf een subcutane injectie met melanotan II toegediend. Hij had het middel gekocht via de sportschool en bij zichzelf toegediend in de hoop daardoor bruin te worden in de winter, zonder zonnebank. Van andere gebruikers in de sportschool had hij positieve verhalen gehoord over bruin worden zonder bijwerkingen. De patiënt had geen relevante medische voorgeschiedenis. Wel rookte hij dagelijks een joint (tetrahydrocannabinol; THC) en had hij in het verleden weleens cocaïne en ketamine geprobeerd. Behalve melanotan II gebruikte hij geen andere sportsupplementen.

Enkele minuten na de subcutane injectie van waarschijnlijk 10 mg melanotan II in de onderbuik ontstonden klachten van zweten, misselijkheid en tintelingen in de ledematen. Daarnaast had hij pijn op de borst en palpitaties. Hij had het middel ’s avonds op de bank gebruikt; hij had niet kort daarvoor gesport.

Op de Spoedeisende Hulp was de patiënt geagiteerd en herhaaldelijk aan het braken. Daarbij had hij een sinustachycardie van 130 slagen/min, een bloeddruk van 140/90 mmHg en temperatuur van 35,5 °C. Het laboratoriumonderzoek liet een verlaagde kaliumconcentratie in het bloed zien (3,0 mmol/l; referentiewaarde: 3,5-5); de creatinekinaseconcentratie was licht verhoogd (412 U/l; referentiewaarde: 20-171), er was sprake van een leukocytose (15,0 x 109/l; referentiewaarde: 4-10) en de lactaatconcentratie was niet afwijkend (1,8 mmol/l; referentiewaarde: 1-2). De troponineconcentratie in het bloed lag binnen de normaalwaarden (6,2 ng/l; referentiewaarde: < 10 ng/l), waardoor wij cardiale ischemie onwaarschijnlijk achtten. Toxicologische screening van de urine was positief voor THC en negatief voor alle andere middelen, waaronder amfetamine. Het elektrocardiogram liet wat vlakke T-toppen zien over de onderwand en lateraal.

Vanwege de agitatie behandelden wij de patiënt met lorazepam. Verder gaven wij kaliumsuppletie en intraveneuze vloeistoftherapie. De sympathicomimetische symptomen verdwenen en de laboratoriumwaarden normaliseerden; de creatinekinaseconcentratie was in de eerste 3 uur van de opname gestegen naar 531 U/l en de volgende ochtend weer gedaald naar 397 U/l. De dag na de opname kon de patiënt weer naar huis. Wij adviseerden hem dringend om geen melanotan II meer te gebruiken.

Beschouwing

Werking

Melanotan wordt verkocht in 2 vormen, melanotan I en melanotan II. Melanotan I (afamelanotide) is sinds 2014 in de Europese Unie geregistreerd als medicijn; het middel wordt gebruikt voor de behandeling van patiënten met erytropoëtische protoporfyrie (EPP).4 Sinds melanotan I geregistreerd is als medicijn komt het minder voor in het clandestiene circuit. Melanotan II is volgens de Dopingautoriteit momenteel het meest gebruikte bruiningsmiddel in het illegale circuit.2

Melanotan II bestaat uit een analoog van het α-melanocytenstimulerend hormoon (α-MSH). De analogen die tegenwoordig worden aangeboden stimuleren de melanocortine(MC)receptoren, waaronder de MC1-, MC2-, MC3-, MC4- en MC5-receptor.5 Door te binden aan de MC1- en MC2-receptor, stimuleert α-MSH de productie van eumelanine, wat leidt tot pigmentatie van de huid.5 Tot 2003 liepen er in de farmaceutische wereld ook trials om te kijken of melanotan II effectief is tegen erectiestoornissen en een verlaagd libido, maar vanwege bijwerkingen zijn deze trials gestopt. Om welke bijwerkingen het ging is nooit officieel gepubliceerd.2

Toedieningswijze en dosering

De meeste melanotanpreparaten bevatten poeders die door gebruikers zelf moeten worden aangelengd met steriel water. Gebruikers dienen de oplossing zelf toe via een subcutane injectie, meestal in de onderbuik. Voor vrouwen is de begindosering 200 µg, voor mannen het dubbele. De meestgebruikte schema’s gaan uit van 1 injectie per 3 dagen, waarbij de dosering per keer met 200 µg wordt opgehoogd tot maximaal 1 mg voor vrouwen en 2 mg voor mannen. Als de gewenste bruining is bereikt, volgt een onderhoudsinjectie van 0,5 mg eens per 3 dagen.

Bijwerkingen

De bekendste negatieve bijwerkingen zijn misselijkheid, opvliegers en slaperigheid. Bijwerkingen die als positief worden ervaren zijn een verhoogd libido en een verminderde eetlust.

Onze patiënt ervoer agitatie en sympathicomimetische symptomen na toediening van melanotan II. Alhoewel het exacte werkingsmechanisme van melanotan II niet volledig bekend is, is wel duidelijk dat melanotan II een variëteit aan effecten teweeg kan brengen. Dat komt doordat het middel 5 verschillende melanocortinereceptoren kan stimuleren. Deze receptoren hebben allemaal een andere biologische functie, afhankelijk van hun lokalisatie. MC1- en MC2-receptoren bevinden zich in de huid en bijnierschors. De MC3-receptor komt met name tot expressie in het brein en in de tractus digestivus. De MC4-receptor is gelokaliseerd in het zenuwstelsel en de MC5-receptor in endo- en exocriene klieren.6,7 De niet-selectieve agonistische werking van melanotan II op deze melanocortinereceptoren op de verschillende locaties veroorzaakte waarschijnlijk de veelheid aan gerapporteerde bijwerkingen bij onze patiënt, zoals zweten, misselijkheid, pijn op de borst, tachycardie en hypertensie. Ook kan de sympathische overstimulatie leiden tot rabdomyolyse. Andere systemische bijwerkingen die in de literatuur worden beschreven zijn: een nierinfarct, priapisme en het posterieur reversibel encefalopathiesyndroom.6,8,9

De grote diversiteit aan bijwerkingen is dus mede toe te schrijven aan het feit dat melanocortinereceptoren op veel verschillende plekken in het menselijk lichaam aanwezig zijn. Daarnaast is melanotan II tot 1000 keer potenter dan het endogene α-MSH, doordat het langzamer wordt afgebroken dan het lichaamseigen hormoon.1 0

Overige risico’s

Nog los van de bijwerkingen speelt bij een illegaal middel ook het risico op verontreiniging. Zo komt melanotan II meestal uit Aziatische fabrieken waar geen strenge kwaliteitseisen gelden.2 Daarnaast zitten er ook risico’s aan het zelf toedienen van melanotan II. Daarbij kun je denken aan doseringsfouten, een verkeerde injectiemethode en het gebruik van niet-steriele naalden.

Conclusie

Melanotan, oftewel de barbiedrug, is een analoog van het α-melanocytenstimulerend hormoon, dat pigmentatie van de huid teweegbrengt. In Nederland is melanotan II het meestgebruikte bruiningsmiddel in het illegale circuit; het middel heeft ook een libidoverhogende en eetlustverminderende werking. Melanotangebruik verhoogt het risico op nieuwe naevi, dysplastische naevi en melanomen. Daarnaast bestaat ook het risico op systemische toxiciteit, wat zich uit in agitatie, spierafbraak (rabdomyolyse) en priapisme. Patiënten met agitatie of angst kunnen worden behandeld met een benzodiazepine. Wanneer rabdomyolyse leidt tot een sterk verhoogde serumcreatinekinaseconcentratie kan vloeistoftherapie met natriumbicarbonaat worden overwogen.

Huisartsen en artsen die op de Spoedeisende Hulp werken moeten op de hoogte zijn van de klinische presentatie en de potentiële bijwerkingen van het gebruik van melanotan II. Daarnaast kan bij mensen met een onnatuurlijke bruine huidskleur of bodybuilders expliciet worden gevraagd naar het gebruik van dit middel.