De omkering van geneeskundige bewijslast

Amstelveen, augustus 1988,

Hoewel ik geen cardioloog ben, waag ik het toch als veelgevraagd neurologisch deskundige voor expertise-rapporten een enkele kanttekening te maken bij het artikel van Meijler (1988;1206-8). Hij stelt dat het de grootste moeite heeft gekost duidelijk te maken dat de hartinfarcten van de beschreven patiënten moeten worden opgevat als een gevolg van hun oorlogservaringen. Ik denk dat de uiteindelijk geaccepteerde samenhang tussen deze zaken alleen berust op de juridische afspraak omtrent de omgekeerde bewijslast en niet op een medisch-wetenschappelijk gefundeerde redenatie. De geraadpleegde deskundigen zullen daarvan wel niet op de hoogte zijn geweest gezien de ontstane twijfel en verwarring. Dit illustreert weer eens de noodzaak voor verzekeringsinstellingen en juridische instanties om hun vragen aan deskundigen zo nauwkeurig mogelijk te formuleren. Er had hun moeten worden gevraagd of zij konden aantonen dat de veronderstelde samenhang niet bestond in plaats van wel. Tevens bewijst het dat het uitbrengen van expertise-rapporten een bijzondere kennis en denktrant vraagt, die niet vanzelfsprekend aanwezig is bij een willekeurige specialist, ook al is hij nog zo bekwaam en vooraanstaand in zijn vakgebied.

Utrecht, augustus 1988,

Collega Van Wijngaarden heeft gelijk en ik dank hem voor zijn kanttekening. De reden van mijn artikel was artsen erop te wijzen dat het bij oorlogs- en (of) verzetsslachtoffers om de omkering van de bewijslast gaat. In principe geldt dit voor elke ziekte, waarvan de oorzaak niet bekend is.

Zoetermeer, augustus 1988,

Uit Meijlers casuïstiekbeschrijving en conclusie blijkt een grote betrokkenheid bij de slachtoffers van de heilloze jaren 1940-1945 (1988;1206-8). Wij allen delen die met hem en vinden dat voor velen de vervolging al veel eerder begon en voor velen veel later en misschien wel nooit eindigde. Deze empathie maakt heel invoelbaar dat geredeneerd wordt – wij weten niet de duidelijke oorzaak, dus is het een gevolg van het verzet, de vervolging. Helaas is dit een simplificatie die voorbijgaat aan wel bestaand wetenschappelijk inzicht, onderzoek naar de oorzaken van degeneratieve afwijkingen van hart en bloedvaten, en ervaring. De wetten eisen immers – art. 7, lid 2 – een toets aan de inzichten en ervaringen van de medische wetenschap.1-8 Meijler gaat vanuit zijn betrokkenheid voorbij aan het eigenlijke probleem en doet daarmee geweld aan zijn en ons aller medisch denken en handelen. De wetgever heeft in de oorlogswetten het begrip causaliteit centraal gesteld en daarmee aan de erkenning als verzetsdeelnemer, vervolgde of burgerslachtoffer op per wet verschillende wijze een medische beoordeling gekoppeld. Het voert in het kader van een ingezonden brief, te ver dit uit te werken. Wij hopen te zijner tijd hierop terug te komen. Als Meijler vindt dat mensen onrecht wordt aangedaan, moet hij zich tegen de wet verzetten door het begrip causaliteit eruit te laten verwijderen, in plaats van zijn eigen vakgebied geweld aan te doen. Er zouden wetten resteren die na erkenning op grond van historisch onderzoek, puur sociaal geneeskundige invaliditeitswetten zijn. Op onze solidariteit gebaseerd, zouden zij voor de rechthebbenden een ruim surplus kunnen inhouden bovenop de bestaande algemene invaliditeitsregelingen. Zolang de wetgever het causaliteitsbeginsel handhaaft, trachten wij op basis van zowel betrokkenheid als wetenschappelijk inzicht en ervaring onze wettelijk opgedragen taak als geneeskundig adviseur zo goed mogelijk te verrichten. Een artikel als dit van Meijler helpt ons daarbij helaas niet.

Utrecht, augustus 1988,

Collega Dekkers heeft gelijk; ik voel me en ben zeer betrokken bij de slachtoffers van oorlog en verzet uit de jaren ‘40-’45. Toch zou ik me vanuit die gevoelens niet hebben laten leiden tot het schrijven van mijn artikel, als er geen wetenschappelijke gronden waren die mijn standpunten zouden kunnen rechtvaardigen.

Onder causaliteit verstaat Van Dale: ‘oorzakelijkheid, betrekking tussen oorzaak en gevolg’. En oorzaak, zegt Van Dale, is datgene wat noodzakelijk een zeker gevolg met zich brengt. Ondanks alles wat erover wordt gezegd en geschreven, de oorzaak van atherosclerose kennen wij niet.12 Hypertensie, roken, hypercholesterolemie, wellicht stress, enz. zijn alle factoren die in meer of mindere mate het ontstaan van een atherosclerotisch vaatproces kunnen bevorderen, maar als oorzakelijk kunnen ze niet gewaarmerkt worden.3 Er is wel veel kennis vergaard, maar de sleutel(s) tot het raadsel is (zijn) nog steeds niet gevonden. De inzichten en ervaringen van de medische wetenschap schieten hier dus te kort en kunnen derhalve niet getoetst worden.

Aangezien wij de oorzaak van atherosclerose niet kennen, kan niet worden bewezen, of oorlog en verzet al dan niet (mede) ten grondslag liggen of hebben gelegen aan bijv. een coronaire ziekte. Deze redenering geldt iedere andere ziekte, waarvan wij de oorzaak niet kennen. Waar causaliteit ontbreekt, valt het ontbreken van causaliteit niet te bewijzen. Met deze redenering zijn de slachtoffers van oorlog en verzet gebaat en wordt mijns inziens aan de bedoeling van de wetgever tegemoetgekomen. Een andere uitleg kan aan de omkering van de geneeskundige bewijslast niet gegeven worden; q.e.d.