De keerzijde van vooruitgang

De laatste decennia hebben de ontwikkelingen in de geneeskunde een grote vlucht genomen: de etiologische ontrafeling van ziekten, diagnostiek tot op moleculair niveau, behandelingen die zijn toegespitst op de specifieke kenmerken van ziekte en patiënt… alles ten behoeve van een langer en gezonder leven. En de grenzen van de geneeskunde lijken voorlopig nog niet in zicht. Ons leven lijkt meer en meer maakbaar, vanaf de conceptie tot de nog net niet uitgebannen dood.

Het steeds meer weten en kunnen heeft echter ook een keerzijde. In de jaren 70 van de vorige eeuw waarschuwde Ivan Illich er al voor en zijn woorden echoën in onze tijd luider dan ooit: door het succes van de geneeskunde wordt onze wereld gemedicaliseerd. Veel medisch ingrijpen leidt onbewust en onbedoeld tot schade. Normale, maar soms ongewenste fysiologische ontwikkelingen krijgen een medisch etiket in de verwachting dat we deze naar de maatschappelijke norm kunnen bijstellen. En wellicht nog belangrijker: de toenemende macht van de geneeskunde ontneemt mensen het vermogen om zelf hun levensomstandigheden en waarden over ziekte en gezondheid te bepalen. Naarmate er meer zorg beschikbaar is, ervaren mensen minder gezondheid, aldus Illich.

Dit was voor ons het motief om begin november de jaarlijkse NTvG-dag te wijden aan medicalisering met als titel ’Verbeteren of verzieken; de rol van de dokter bij medicalisering’. Die ondertitel vonden we belangrijk, want we denken dat de beroepsgroep bij dit onderwerp sterk neigt tot externaliseren. Dokters leggen graag de schuld voor medicalisering bij anderen: de overheid, de verzekeraar, de patiëntenvereniging of de individuele patiënt die van alles claimt. Daarmee ontkennen we onze eigen rol. Wij bewaken immers de toegangspoort tot de zorg. Paul Schnabel noemde ons, dokters, in zijn NTvG-lezing ‘de laatste gezalfde’ en als die titel u aanspreekt, hoort daar ook voorbeeldgedrag bij. In dit nummer kunt u zijn prachtige betoog lezen, evenals verhalen van en over de andere sprekers.

Medische vooruitgang, laten we ons ervoor blijven inzetten, maar laten we ook oog houden voor de keerzijde daarvan.