De Hervormde kerk te Aduard: de oudste ziekenzaal in Nederland

- The present Dutch Reformed Church building in Aduard (near Groningen) is the only remnant af a large Cistercian monastery founded on June 5, 1192. Typological and archaeological investigations indicate that the church building represents originally the hospital facility for the lay brothers of the monastery, which according to the chronicle of the monastery was built in the beginning of the 14th century. This date is confirmed by the architectural style of the building and corresponds to the date of the original tiled floor which showes some sacred patterns. These findings mark this building as the earliest known hospital facility in the Netherlands, ranking among the earliest buildings of its kind in Europe.

Inleiding

Ruim 800 jaar geleden, op 5 juni 1192, werd door monniken van de cisterciënzer abdij Klaarkamp in Friesland in het Groningse Aduard een klooster gesticht. In de loop van de volgende twee eeuwen zou deze stichting uitgroeien tot een van de grootste kloostercomplexen van Noordwest-Europa. Van dit enorme conglomeraat van gebouwen resteert momenteel nog slechts één gebouw, de huidige Hervormde kerk van het dorp Aduard. Oorspronkelijk was deze kerk, zoals uit het hiernavolgende zal blijken, een van de ziekenzalen van het klooster en als zodanig is het een zeer zeldzaam specimen van middeleeuwse medische utiliteitsbouw.

Door de verschijningsvorm en het gebruik als kerk sinds de Reductie in 1594 (de formele overgang van de rooms-katholieke naar de protestantse godsdienst in ons land), wordt het gebouw tegenwoordig dikwijls abusievelijk aangeduid als ‘abdijkerk’ (figuur 1). Deze benaming wekt verwarring, omdat de oorspronkelijke abdijkerk van het klooster, die qua grootte niet onderdeed…