Collateral damage?

Het aloude 'primum non nocere' hebben we – zo lijkt het – vaak vervangen door 'primum agere'. Dokters, patiënten, iedereen wil wat doen als er ergens al dan niet toevallig een afwijkende waarde opduikt. De klinische les van deze week bevat helaas een voorbeeld van dergelijke iatrogene schade (A7698). Bij screenend onderzoek blijkt de PSA iets verhoogd. Die bevinding mondt uit in een hoop ellende: eerst bestraling, terwijl er ook afgewacht had kunnen worden, daarna rectaal bloedverlies. Tot overmaat van ramp maken dokters het probleem erger omdat niemand lijkt te beseffen dat het bloedverlies een uiting is van eerder medisch ingrijpen. Er is overduidelijk veel te veel schadelijke zorg geleverd. De kans op een ziekte –gemetastaseerd prostaatcarcinoom – is omgezet in daadwerkelijke ziekte en beperkingen. Dat doen we helaas vaker: we opereren broze ouderen aan hun hartkleppen, waarna ze helemaal niet meer achter hun rollator naar de supermarkt kunnen. We maken richtlijnen waarbij vrijwel alle ouderen preventief statines moeten slikken, waardoor nogal wat mensen spierklachten krijgen. We verlagen streefwaarden van bloedsuikers en tensie, waardoor er meer hypoglykemieën en orthostatische klachten zijn. Allemaal voorbeelden van onnodig ingrijpen in een lachwekkende poging risico's naar nul terug te brengen.

Natuurlijk, patiënten met hoge risico's moet je behandelen, maar laten we nu toch eens geduldig afwachten als die risico's niet hoog zijn, als je bij toeval een afwijkende labwaarde vindt of als er alleen ongerustheid is. Handelen is dan onnodig, duur en vooral schadelijk voor gewone mensen. Rustig nadenken, álle opties overwegen en dan pas iets doen en dan nog zo beperkt mogelijk. En vooral die gedachtegang opschrijven en álle gegevens over relevante behandelingen overdragen, altijd en gedurende het hele leven.

'Collateral damage' is niet onvermijdelijk. Het gaat er bij mij niet in dat het onvermijdelijk is dat we op grote schaal schade toe brengen aan niet-zieke mensen, net zo min als het acceptabel is dat er geen goede zorg voor daklozen is (A7654), dat kinderen in Gaza, Israël, Nigeria, Mali, Syrië, Irak en alle andere oorlogen omkomen, dat patiënten met hiv in Afrika geen therapie krijgen of dat schietgrage nationalistische rebellen, gesteund door een geopolitieke tsaar, onze Joep Lange en 297 andere onschuldige mensen uit de lucht schieten. Het is allemaal van verschillende orde, maar het maakt me allemaal boos, verdrietig en bang.