Belangen

In de afgelopen jaren hebben wij in deze kolommen van ons tijdschrift met enige regelmaat aandacht gevraagd voor het probleem rond belangen van auteurs en vooral voor verstrengeling van belangen. Binnen de medische wetenschap hebben belangen een nogal omvangrijke vorm aangenomen. Er is vrijwel geen enkele onderzoeker of auteur meer te vinden die echt vrij is van belangen, of dit nu direct financieel van aard is of te maken heeft met carrière-aspecten. Universiteiten, onderzoeksscholen en commissies die richtlijnen moeten uitvaardigen, zij hebben allemaal belangen. Zo vormt in diverse universiteiten het wervend vermogen van een onderzoeker onderdeel van zijn of haar jaarlijkse evaluatie en dan doet het er niet eens zo veel toe of het externe geld van bijvoorbeeld ZonMw komt of van de industrie. Wanneer iemand veel in de media komt, kan dit overigens ook een gunstig effect hebben op de beoordeling van zijn cv en ook daarbij is de kwaliteit van het mediaoptreden niet altijd doorslaggevend. Als ervaringsdeskundige heb ik bovendien van dichtbij kunnen meemaken hoe in een zogenaamde richtlijncommissie de besluitvorming beïnvloed kan worden door oneigenlijke overwegingen. Ten slotte, de sturing van het wetenschappelijke onderzoek die van hogerhand wordt opgelegd, is gebaseerd op bepaalde belangen en dat geldt ook voor programma's die gericht zijn op preventie van levensbedreigende aandoeningen. Het blijft niettemin moeilijk verteerbaar om te moeten constateren dat je van de overheid niet meer mag doodgaan aan darmkanker, want daar hebben we nu een uitgebreid bevolkingsonderzoek voor (onder andere A8844), maar wel aan longkanker want het roken willen we maar niet uitbannen. Conflicterende belangen zullen we dat maar noemen.

Redacties van medische tijdschriften worstelen al jaren met het probleem van belangenverstrengeling. Zij hebben dit proberen op te lossen door auteurs te laten verklaren met welke belangen zij te maken hebben. Dit geeft wel wat meer inzicht in hoe deze auteurs beïnvloed kunnen zijn, maar het is als een broos bestand dat gemakkelijk geschonden kan worden. En hoe vaak trekt een lezer nu echt alle belangen van auteurs na? In die gevallen waar dat gebeurt, spelen ook vaak persoonlijke belangen een rol. Maar wij moeten eerlijk zijn, want ook de redacties van medische tijdschriften zijn niet vrij van belangen. Zij zijn immers gebaat bij een hoge impactfactor of zo veel mogelijk abonnees. Wetenschap en de rapportage of interpretatie van wetenschappelijke gegevens horen vrij van belangen te zijn, zeker in ons vakgebied. Dat is helaas al lang niet meer het geval. Als wij echter terug zouden willen naar echte waardevrije wetenschap, volstaat het niet om alleen maar belangen kenbaar te maken. Dat lukt alleen door ons wetenschapsbeleid drastisch te hervormen.