artikel
Enkele maanden geleden baarde het Amerikaanse bedrijf Neuralink opzien met de succesvolle implantatie van een hersenchip, model Telepathy. Het werd een mediahype. Maar was het wel echt zo vernieuwend?
Neurologische implantaten zijn op zich niet nieuw. Neuromodulatie bij pijn en het cochleair implantaat hebben een gevestigde plaats in het arsenaal van de moderne geneeskunde. Maar ook implantaten voor het centrale zenuwstelsel en de hersenen hebben inmiddels hun weg naar de patiënt gevonden. Denk aan de ‘deep brain stimulation’ bij de ziekte van Parkinson.
Is dit nog wel geneeskunde?
Toch is er een belangrijk verschil tussen die neurologische implantaten en deze nieuwkomer. De eerdere implantaten waren ontworpen met het oog op herstel van ‘normale’ menselijke zintuigen en functies. De nieuwe chip is ontworpen om totaal nieuwe functies en zintuigen te ontsluiten. Weliswaar worden die nieuwe functies in de lopende klinische trials gebruikt om te compenseren voor beperkingen, maar een blik op de site van Neuralink laat duidelijk zien dat de ambitie van het bedrijf is om dit nieuwe ‘potentieel’ ook bij gezonde mensen te ontsluiten.
Dat roept verschillende medisch-ethische vragen op. Is dit wenselijk? Dragen dergelijke chips werkelijk bij aan gezondheid? Is dit nog geneeskunde, of wordt de geneeskunde slechts gebruikt om toestemming te krijgen voor deze experimenten? Experimenten die op termijn vergaande individuele en maatschappelijke consequenties kunnen hebben. Tot de risico’s behoren ook nieuwe ziektebeelden. De patiënt die je in de spreekkamer vertelt dat zijn gedachten worden afgeluisterd, heeft bijvoorbeeld misschien geen last van een paranoïde waan, maar van een virus in zijn computer-breininterface.
Over de maatschappelijke consequenties hiervan is al veel gefilosofeerd. De visies lopen ver uiteen. Daarbij staan aan het ene uiteinde van het spectrum de transhumanisten, die stellen dat de mensheid vanaf nu haar evolutie in eigen hand kan nemen, en aan het andere uiteinde zeer kritische en zelfs dystopische visies, die bijvoorbeeld digitale apartheid voorspellen. Beide visies gaan er echter van uit dat deze ontwikkeling niet te stoppen is.
Met dat laatste zijn wij het oneens. Zolang er aan deze digitale implantaten zo veel fundamentele vragen en risico’s kleven, moeten artsen en medisch-ethische toetsingscommissies niet meewerken aan dergelijke experimenten. Zolang er geen wetgeving is, hebben we als artsen de kans onze verantwoordelijkheid op te pakken en grote complicaties te voorkomen.
Artikelinformatie
Citeer dit artikel als
Hersenimplantaten helpen patiënten, laat marketing niet leidend zijn bij medisch-wetenschappelijk onderzoek
In Een Chip Te Ver (Ned Tijdschr Geneeskd. 2024;168:B2317) betoogt Ten Broek dat artsen en medisch-ethische toetsingscommissies niet mee moeten werken aan onderzoek met en naar hersenimplantaten vanwege ‘fundamentele vragen en risico’s’ zoals gedachtelezen en ‘digitale apartheid’. Hij laat zich hierbij leiden door ‘een blik op de site van Neuralink’, een bedrijf van Elon Musk. Musks ambities, zoals een symbiose tussen mens en kunstmatige intelligentie, staan in schril contrast met de klinische en wetenschappelijke praktijk.
Hersenimplantaten worden steeds vaker ingezet bij klinische behandelingen van en onderzoek naar therapieresistente bewegingsstoornissen, psychiatrische aandoeningen en epilepsie. Daarnaast wordt onderzoek gedaan naar de inzetbaarheid van hersenimplantaten bij ernstig verlamde patiënten, zodat zij kunnen communiceren met familie en zorgverleners. Het betoog van Ten Broek zou, ten onrechte, geïnterpreteerd kunnen worden als een oproep om deze medische toepassingen van neurotechnologie een halt toe te roepen. Als Ten Broek zijn oproep expliciet had gericht op toepassingen buiten het medische domein had hij wellicht een sterker punt kunnen maken. Desalniettemin vinden wij het belangrijk om te benadrukken dat hersenimplantaten niet gebruikt worden buiten het medische domein. Bovendien zullen hersenimplantaten gezien de benodigde invasieve ingreep en de prijs niet gauw gemeengoed worden.
Ten Broeks focus op sciencefictionachtige scenario's doet afbreuk aan belangrijke medisch-wetenschappelijke doorbraken en vertroebelt de nodige aandacht voor actuele ethische kwesties, zoals de privacy van hersendata. In plaats van een stop op onderzoek met en naar hersenimplantaten pleiten wij voor wetenschappelijk geïnformeerde ethische beslissingen door artsen, onderzoekers en medisch-ethische commissies. Laat de marketing van een commerciële partij daar niet leidend in zijn.
reactie auteur
Ik bedank Bouke van Balen en Simon Geukes voor hun reactie op het redactioneel ‘een chip te ver’. Ik onderschrijf het feit dat er veel nuttige medische neurologische implantaten zijn ontwikkeld en in ontwikkeling zijn. In mijn betoog benoem ik er ook een aantal expliciet. Voor alle duidelijkheid richt ik mijn kritiek niet op dit type implantaten. Hier moet zeker verder onderzoek naar gedaan kunnen worden, uiteraard onder de zorgvuldigheid van medisch ethische toetsing, en met aandacht voor privacy en gebruik van data.
In het redactioneel richt ik mij op een specifieke groep van nieuwe generatie hersenimplantaten zoals die van Neuralink. Wat mij betreft is er een wezenlijk verschil tussen deze implantaten en de eerder genoemde medische implantaten; ze zijn namelijk niet ontworpen om bestaande medische beperkingen te verhelpen. In plaats daarvan zijn ze ontworpen om een directe brein-computer interface tot stand te brengen.
Het klopt dat deze chips momenteel alleen nog worden toegepast in klinisch onderzoek bij patiënten met bijvoorbeeld een hoge dwarslaesie. De mogelijkheid om rechtstreeks vanuit het brein een computer aan te sturen, zonder tussenkomst van hulpmiddelen als toetsenbord of muis, kan bij deze patiënten worden ingezet als een alternatief voor communicatie en interactie met de leefwereld. Maar het blijft fundamenteel iets heel anders dan een medisch implantaat waardoor patiënt weer spraak of kracht terugkrijgt.
Eigenlijk zijn dit gewoon geen medisch implantaten, maar wordt de geneeskunde hier gebruikt om te experimenteren met een apparaat wat leidt tot een totaal nieuwe vorm van nieuwe zintuigen en functies. Hoewel er nog een lange weg te gaan zal zijn om de ambities van Neuralink waar te maken en dit op grote schaal bij gezonde personen toe te passen, is dit in de basis al fundamenteel anders. En het is ook geen science fiction meer, het bestaat. De maatschappelijke gevolgen van brede toepassing zijn echter nog volledig onbekend.
Hoewel we als wetenschappers fundamenteel nieuwsgierig zijn, mag van sommige fundamenteel risicovolle wegen best onbekend blijven waar ze toe zouden leiden.