Samenvatting
Doel
Intensief morfinegebruik in de stervensfase valt soms in het grijze gebied tussen levensbeëindigend handelen en reguliere symptoomverlichting. Wij gingen na wat de belangrijkste kenmerken van morfinegebruik in de stervensfase zijn.
Opzet
Dwarsdoorsnede-onderzoek met vragenlijst.
Methode
Er werd een gestratificeerde steekproef getrokken van sterfgevallen uit 2010. Artsen kregen een vragenlijst over medische beslissingen en zorg voorafgaand aan het overlijden van de desbetreffende patiënt. De respons was 74% (n = 6598).
Resultaten
Van alle overledenen kreeg 60% op de laatste dag voor overlijden morfine. Bij 64% van de patiënten hield de arts daarbij rekening met de mogelijkheid dat hierdoor het levenseinde zou worden bespoedigd. Bij 82% werd de dosering van morfine gedurende de laatste 3 dagen niet of alleen geleidelijk verhoogd. Bespoediging van het levenseinde was mede het doel van de toediening van morfine bij 2,9% van de patiënten en het uitdrukkelijke doel bij 1,2%. Bij 2,1% van de patiënten gaf de arts aan dat de dosering hoger was dan nodig om symptomen te verlichten. Over mogelijke levensbekorting als gevolg van de toediening van morfine werd niet altijd overlegd met de patiënt, diens familie, of andere zorgverleners; in 20% van de gevallen werd hierover met niemand overlegd.
Conclusie
Morfine is een veelgebruikt middel in de stervensfase. Artsen houden daarbij vaker rekening met mogelijke bespoediging van het levenseinde dan nodig lijkt. Soms wordt met een overdosering morfine doelbewust gestreefd naar bespoediging van het levenseinde. Daarbij kan de met wet- en regelgeving beoogde transparantie en zorgvuldigheid rond medisch handelen in de laatste levensfase in het geding zijn.
Morfine in de stervensfase
Er wordt vaak gedacht en gemeld dat morfine het levenseinde bespoedigd. Ik vraag me af of daar enig wetenschappelijk bewijs voor of dat dit een idee fixe is.
Welk mechanisme zou aan een versneld levenseinde ten grondslag liggen? De enige optie die in het artikel genoemd wordt is ademdepressie. In ruim 30 jaar toepassen van normale doseringen (starten met 20 tot 30 mg per dag, soms ophogen tot 60 mg per dag) heb ik geen echte adendepressies gezien. Wel Cheyne Stokes ademen maar die zie ik ook voor de start met morfine of zonder morfine.
Mijn ervaring (niet wetenschappelijk onderzocht) is juist dat patiënten door lage doseringen morfine ontspannen en mogelijk door afname van de strijd minder snel (maar meer comfortabel) overlijden. Het is interessant om te onderzoeken of het idee van bespoedigen van het levenseinde klopt.
PDF Frijns, specialist ouderengeneeskunde, Sevagram, Heerlen