De gevolgen van drugsverslaving van de moeder voor haar kind: de huidige stand van zaken met betrekking tot kennis en zorgbeleid in Nederland

Rotterdam, september 1993,

Met belangstelling lazen wij het caput selectum van Van Baar et al. (1993;1811-5). In de inleiding stellen de auteurs dat kinderen van drugsverslaafde moeders een grote kans op problemen in hun latere ontwikkeling hebben door de directe teratologische effecten van de drugs tijdens de embryonale en de foetale fase. Deze teratologische effecten komen vervolgens niet meer aan de orde. Welke directe teratologische effecten bedoelen de auteurs en wat is de betekenis van deze effecten op de ontwikkeling van de drugsafhankelijke zuigeling? In de internationale literatuur is veel discussie over de directe teratologische effecten van verslavende middelen per se.1-5 Alleen lidmaatdefecten door prenatale expositie aan cocaïne lijken aannemelijk.6-8

In de conclusie adviseren de auteurs een aanscherping van het beschreven zorgbeleid door een uitgebreidere postnatale controle en een extra bewaking en stimulering van de verstandelijke ontwikkeling van de kinderen. Uitgebreidere postnatale controles in het ziekenhuis leiden naar onze mening niet tot een verbetering van het zorgbeleid.

Het starten van interventieprogramma's in de thuissituatie met participatie van maatschappelijk werk is de enige aangewezen methode om de zorg voor deze kinderen te optimaliseren. Dergelijke interventieprogramma's, waarbij een maatschappelijk werker met name aandacht heeft voor de ontwikkeling van het kind, werden reeds 5 jaar geleden in Rotterdam geïntroduceerd en worden gecoördineerd vanuit het Centraal Adres, een coördinatiepunt voor de hulp aan verslaafde zwangeren, verslaafde ouders en hun kinderen.

Amsterdam, oktober 1993,

Wij danken de collegae Van den Anker et al. voor hun commentaar op ons artikel.

In de introductie van ons artikel worden de vermoedelijke risicofactoren aangegeven voor de kans op ontwikkelingsproblemen voor kinderen van drugsverslaagde moeders. Als een van deze risicofactoren hebben wij de prenatale teratologische effecten van de drugs genoemd. Teratologisch is hier bedoeld in ruime zin, waaronder ook dysfunctie van het centrale zenuwstelsel begrepen kan worden, zoals bij het neonatale abstinentiesyndroom wordt waargenomen.12 In het vervolg van het artikel staan de waargenomen ontwikkelingsproblemen van kinderen van drugsverslaafde moeders centraal, waarbij niet ingegaan wordt op de precieze oorzaken daarvan.

Verder schrijven Van den Anker et al. dat interventie in de thuissituatie door maatschappelijk werkers de enige aangewezen methode is om de zorg voor kinderen van drugsverslaafde moeders te optimaliseren. Uit een evaluatie van een dergelijk interventieprogramma (waarbij gedurende het eerste half jaar na het ontslag van de baby uit het ziekenhuis, een maatschappelijk werkster regelmatig de ouders thuis bezocht en besprak op welke manier het kind gestimuleerd zou kunnen worden, alsmede de ouders bij eventuele sociale problemen ondersteunde) blijkt echter niet dat de ontwikkeling van de kinderen op deze manier bevorderd wordt.3 Dat laat natuurlijk onverlet dat een nadere aanpassing van zo'n interventieprogramma zinvol kan zijn.

Van groter belang is echter dat er voldoende aandacht wordt besteed aan de kwetsbaarheid ten aanzien van de cognitieve ontwikkeling van kinderen van drugsverslaafde moeders, die immers duidelijk uit onze onderzoeken naar voren is gekomen. Met behulp van de gebruikelijke, ook in Nederland genormeerde, onderzoeken zoals de Bayley-ontwikkelingsschalen (BOS 2-30) of de gereviseerde versie van de ‘Amsterdamse kinder-intelligentie test’, kan nagegaan worden of een kind verstandelijk op het niveau van zijn leeftijd blijft functioneren.45 Deze diagnostiek dient dan wel door daartoe opgeleide psychologen te worden uitgevoerd. Uitbreiding van de postnatale controles in het ziekenhuis met systematisch psychologisch onderzoek zal duidelijk maken welke kinderen binnen deze risicogroep inderdaad problemen in hun verstandelijke ontwikkeling hebben, zodat daadwerkelijk ‘zorg op maat’ mogelijk wordt.