Zorgprofessionals voor het klimaat

De komende maanden vinden 3 cruciale bijeenkomsten van de Verenigde Naties plaats. Op 21 september gaat de jaarlijkse Algemene Vergadering van start. Daarna volgen in oktober een biodiversiteitstop in het Chinese Kunming en in november de Klimaatconferentie in Glasgow. Deze bijeenkomsten zijn essentieel om grote, collectieve acties tégen klimaatopwarming en vóór natuurherstel te coördineren.

Om dit kracht bij te zetten, roepen medische tijdschriften deze week wereldwijd op tot actie. Ze roepen zorgprofessionals op om actief bij te dragen aan het vergroten van het draagvlak voor de ingrijpende maatregelen die noodzakelijk zijn om de gezondheid en het welzijn van het leven op onze planeet te behouden. Deze oproep betreft niet alleen het vergroenen van de eigen leef- en werkomgeving, maar vooral ook het inzetten van medische kennis, kunde en autoriteit voor maatregelen die er wereldwijd toe doen. Maatregelen die kunnen voorkomen dat de planeet zelf, door een opwarming met meer dan 1,5 °C, de belangrijkste bedreiging van onze gezondheid wordt. Maatregelen die de hardst getroffen landen met de laagste inkomens en de minste veerkracht echt helpen.

Uniek initiatief

Een dergelijke gezamenlijke actie van medische tijdschriften vond één keer eerder plaats. In 1997 verenigden we ons om niet-gepubliceerd wetenschappelijk onderzoek boven tafel te krijgen. Maar niet eerder was zo’n gezamenlijke actie gericht op een maatschappelijk doel. De omvang en de ernst van de gevolgen die klimaatopwarming kan hebben voor de publieke gezondheid, de natuur en ons welzijn maken echter dat het NTvG deze wereldwijde oproep van harte ondersteunt.

Initiatiefnemer van deze oproep tot actie is Richard Smith, oud-hoofdredacteur van de BMJ.1 Hij baseert zich daarbij op algemeen erkende wetenschappelijke bronnen waarin de gegevens over klimaatverandering en de directe gezondheidseffecten daarvan worden samengevat en periodiek geactualiseerd. Denk bijvoorbeeld aan de rapporten van de Intergouvernementele Werkgroep inzake Klimaatverandering (IPCC) en het Intergouvernementeel Platform voor Biodiversiteit en Ecosysteemdiensten (IPBES) en de Lancet Countdown reports (COP24).2-4

Deze internationale oproep baseert zich wat betreft de feiten op de genoemde bronnen. Tevens publiceren we in dit nummer een Stand van Zaken die samenvat wat de gezondheidseffecten van de klimaatopwarming specifiek in Nederland zijn (D6245). Dat overzichtsartikel sluit goed aan op de bevindingen van een recente systematische review, dat de overwegend nadelige effecten op wereldschaal samenvat.5,6

Meer hittegerelateerde ziektes

De afgelopen anderhalf jaar zijn zorgprofessionals net als ieder ander grotendeels in beslag genomen door de covid-19-pandemie. We kunnen echter niet wachten tot de pandemie geheel over is voordat we actie ondernemen tegen de klimaatcrisis en de toenemende natuurschade. De extreme hitte en droogte aan de Canadese en Amerikaanse westkust, in Noord-Afrika, Zuid-Spanje en Madagaskar en de grote schade door extreme regenval in juli in onze eigen contreien onderstrepen deze urgentie. In veel spreekkamers laat de non-covidzorg nu al de directe gevolgen van klimaatverandering zien: de incidentie van hittegerelateerde dehydratie en nierfunctieverlies nemen toe, net als die van dermatologische maligniteiten, tropische infecties en de cardiovasculaire en pulmonaire ziekte en sterfte die is toe te schrijven aan opwarming.5,6

Artsen, verpleegkundigen, physician assistants en paramedici worden al dagelijks geconfronteerd met de directe en indirecte effecten van de omgeving op de mens. Zie bijvoorbeeld hoe een obesogene omgeving tot te veel eten en te weinig bewegen kan stimuleren. Daardoor kan deze grote groep professionals een unieke en krachtige bijdrage leveren aan kennisverspreiding over en maatschappelijke draagvlak voor de noodzakelijke maatregelen. De covid-19-crisis heeft laten zien hoe onmisbaar zorgverleners zijn voor de samenleving. We kunnen het krediet dat we daarmee hebben verworven, nu aanwenden om de wereld gezonder te maken. Dat past goed in de lange preventietraditie van Nederlandse artsen: van Samuel Sarphati, de 19de-eeuwse arts die onvermoeibaar pleitte voor een betere drinkwatervoorziening om cholera en tyfus uit te bannen, tot de recente anti-rookcampagne van het NTvG.

Meer vluchtelingen en zoönosen

Het is inmiddels algemeen aanvaard dat een opwarming boven de 1,5 °C gezondheidsrisico’s oplevert. Sterker nog, geen enkele temperatuurstijging geldt meer als veilig. En die opwarming bedreigt ons niet alleen direct, in de vorm van hittegolven en extreem weer, maar ook indirect. Florerende ecosystemen zijn namelijk essentieel voor de water- en voedselvoorziening van mens en dier. Het extreme weer in combinatie met de wijdverbreide natuurvernietiging en bodemuitputting ondergraven die systemen, met misoogsten en pandemieën als gevolg.2-4

Deze gevolgen zullen alle landen treffen. Het kwetsbaarst zijn echter de arme landen, die het minst hebben bijgedragen aan de problematiek en de minste middelen hebben om zichzelf te beschermen.2-4 Wanneer we het laten gebeuren dat de gevolgen inderdaad vooral bij hen terechtkomen, zal dit groeiende voedsteltekorten en vluchtelingenstromen opleveren, met in hun kielzog nieuwe zoönosen.2,7 Zo lopen alle landen al snel tegen de ernstige gevolgen van klimaatverandering aan. Boven de 1,5 °C temperatuurstijging neemt bovendien de kans toe dat natuurlijke systemen hun kantelpunt bereiken en de wereld in een acuut instabiele situatie belandt. We zouden dan geen enkele controle meer hebben over de natuur en het klimaat.8-10

Ambitieuze doelen én acties

Als antwoord hierop stellen veel regeringen, financiële instellingen en marktpartijen hun klimaatdoelen reeds bij om zo snel mogelijk CO₂-neutraal te worden.11 Het helpt daarbij dat de kosten van duurzame energie snel dalen. Een reeks landen wil nu bereiken dat ten minste 30% van het land en water in 2030 beschermd is.11 Anders dan na de financiële crisis van 2008 beloven sommige post-pandemie-herstelplannen nu een echte sprong voorwaarts.

Om deze wereldwijde inspanningen rechtvaardig te verdelen, zouden landen zich moeten committeren aan een reductie die hun historische bijdrage aan de CO₂-emissies weerspiegelt. Dit vraagt dat rijkere landen hun uitstoot sneller terugschroeven; in 2030 moet die reductie groter zijn dan nu gepland, zodat de netto-emissie voor 2050 tot nul gereduceerd is. We kunnen er daarbij niet blind op vertrouwen dat het technisch mogelijk zal zijn om een groot deel van de CO₂ uit de atmosfeer te verwijderen;2 volgens velen is het onwaarschijnlijk dat we die technieken zo snel op zo’n grote schaal kunnen ontwikkelen.12,13 Dat betekent dat een nog striktere begrenzing van de uitstoot waarschijnlijk noodzakelijk is.

Oproep aan zorgprofessionals

Als wereldburgers dienen we zowel op micro-, meso- als macroschaal meer klimaat- en natuurbeschermende maatregelen te nemen. Daarvoor actief worden past bij de natuurlijke drijfveren van zorgprofessionals. Dat begint met concrete adviezen aan patiënten wat betreft mogelijkheden om schade door klimaatverandering op individueel niveau te voorkomen – denk aan verantwoorde blootstelling aan uv-straling en hitte. We kunnen onze praktijken ook klaarmaken voor hulpverlening bij hittegolven en andere extreme weersituaties. Verder kunnen we op de bres staan voor preventie en zorg buiten de spreekkamer en over landsgrenzen heen. Artsen hebben historisch gezien immers de positie om zich uit te spreken over deze bedreigingen en om politiek leiders op hun verantwoordelijkheid te wijzen.

Als zorgprofessionals kunnen we het voorbeeld geven door zelf groenere en duurzamere zorg te realiseren. We kunnen onze ecologische voetafdruk bijvoorbeeld beperken door de trein in plaats van het vliegtuig naar congressen te nemen. Met onderzoek uit het ZonMw-klimaatagendaprogramma kunnen we kennislacunes invullen. En artsen met vertegenwoordigende functies kunnen gezondheidskundig bewijs inbrengen in het publieke of politieke debat.

Kortom, er zijn meer dan genoeg zinvolle en concrete mogelijkheden voor zorgprofessionals om in actie te komen voor een gezondere leefwereld. Nu doen.