Van Helmont en het gas

Johan Baptista van Helmont (1579-1644) was born in Brussels, around the time the Southern Netherlands ceased their resistance against the Spanish rule. He studied a variety of disciplines in Louvain and made a ‘grand tour’ in Europe, but remained dissatisfied with traditional knowledge, which he regarded as empty phrases and sophistry. His spouse being wealthy, he devoted himself to studying nature anew, unencumbered by prejudice, as Paracelsus (1493-1541) had done before him. Yet in his attempts to explain living and inanimate matter he could not avoid making basic assumptions. Among these was his view that there were only two elements: water and air. Water might carry elementary seeds from which a variety of substances could develop. When a substance was consumed by fire, an ethereal essence would remain, which he called ‘Gas’ (a term perhaps derived from Paracelsian ‘chaos’, perhaps from ‘Geist’). Today ‘gas’ is defined as the volatile state of a given substance, but in Van Helmont’s view it was mainly a metaphysical characteristic. Most of Van Helmont’s work was published only after his death, through a verdict of the Spanish Inquisition.

Conflict of interest: none declared. Financial support: J.P. Gijselhart works part time for the Association of the Dutch Journal of Medicine (Vereniging Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde), Amsterdam.

Johan Baptista van Helmont wordt op 12 januari 1579 in Brussel geboren, te midden van de op handen zijnde scheuring tussen de Zuidelijke Nederlanden, die uiteindelijk het gezag van de Spaanse koning moeten erkennen, en de Noordelijke provinciën die weldra de onafhankelijkheid uitroepen. Een jaar later overlijdt zijn vader Christiaan, raadsheer van Brabant. Als student aan de universiteit van Leuven zoekt hij naar diepere kennis, maar hij vindt er slechts holle rituelen en gekunstelde redenaties. Filosofie, wiskunde en astronomie stellen hem teleur, evenals botanie en geneeskunde. Hij geeft les in heelkunde, al is het tegen zijn zin, want hij vindt van zichzelf dat hij niets weet.1,2 Afgestudeerd in 1599, onderneemt hij een ‘grand tour’ van een paar jaar door Europa, maar ervaart slechts ledigheid, onkunde en bedrog. Na zijn huwelijk in 1609 met de rijke erfgename Margarita van Ranst kan hij zich een onafhankelijk bestaan veroorloven, gewijd aan natuuronderzoek…

Artikelinformatie

6 april 2012

Citeer dit artikel als

Ned Tijdschr Geneeskd. 2012;156:A4652

Vakgebied

Basisvakken

Auteursinformatie

Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, Amsterdam.

Prof.dr. J. van Gijn, curator medisch-historische bibliotheek, drs. J.P. Gijselhart, cultuurfilosoof en bibliothecaris.

Contact prof.dr. J. van Gijn (jan@vangijn.com)

Verantwoording

Belangenconflict: geen gemeld. Financiële ondersteuning: J.P. Gijselhart heeft een deeltijdaanstelling bij de Vereniging Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde.
Aanvaard op 26 februari 2012