Transparant melkglas

Nieuwjaarsdag was het glashelder weer, over de sneeuw kon ik in de polder vele, vele kilometers kijken. Het scherpe licht deed zeer aan mijn ogen. Mooi, voor eventjes, maar uitzonderlijk en niet geschikt voor altijd.

Transparantie in de zorg, vele kilometers ver kijken, schijnt echter te moeten. Prestaties moeten meetbaar en vergelijkbaar zijn, de samenleving schijnt daar om te vragen en als die het niet doet, doen beleidsmakers het wel. Zelfs de goede oude KNMG heeft een actieprogram ‘Transparante zorg’. Onze nationale afkeer van achterkamertjespolitiek mondt inmiddels uit in een groot gebrek aan vertrouwen in groepen professionals – of dat nu dokters, bankiers, journalisten of bestuurders zijn. Iedere groep moet met de billen bloot opdat er een helder zicht komt op wat er precies gebeurt, waarna consumenten rationele keuzen kunnen maken. Volgens mij liggen er aan deze ‘ideologie’ twee grote dwalingen ten grondslag.

Als eerste moet je in deze filosofie van de transparantie de werkelijkheid betrouwbaar kunnen meten en juist dat blijkt altijd het struikelblok. Zelfs zoiets simpels als mortaliteit in ziekenhuizen blijkt niet eenduidig vastgelegd te zijn. Onderzoekers doen in dit nummer verslag van de enorme variatie in gestandaardiseerde sterfterisico’s (bl. 66). Juist door de standaardisatie in de hospital standardized mortality ratio (HSMR) zouden cijfers van vergelijkbare ziekenhuizen ook echt vergelijkbaar moeten zijn, zou je denken. Niets is minder waar. Er staat veel schokkends in dit artikel, maar het meest verontrustend vond ik de beschrijving van de interviews met codeerteams. Nijvere codeurs (kijk vooral even naar het aantal fte’s per 10.000 opnamen) speuren in veel te laat geschreven ontslagbrieven naar diagnosen en nevendiagnosen. Geen wonder dat het niet helemaal goed gaat met die onderlinge vergelijkbaarheid.

Het tweede grote probleem is de veronderstelling dat mensen rationeel kiezen. In de laatste weken van 2009 riepen bestuurders en verzekeraars publiekelijk dat zij wel wilden ondernemen, maar dat patiënten nog steeds het liefst dichtbij huis geholpen wilden worden en helemaal niet keken naar de beste zorg. Men vond dat onbegrijpelijk. Als ze even nadenken over bankencrisis of over kansen in de Staatsloterij hadden ze allang kunnen bedenken dat mensen helemaal niet rationeel zijn en dat prijs en kwaliteit ondergeschikt zijn aan emotie en gemak.

Hoe moet het anders? Beter je best doen en meer afspraken maken, roepen de registreerders dan. Alle ziekenhuizen moeten meedoen aan de indicatoren van Zichtbare zorg (www.zichtbarezorg.nl). Als u echt in een winterdepressie wilt geraken, moet u daar even kijken. Het doet me allemaal te veel denken aan een centraal geleide planeconomie en daar liep het ook niet goed mee af. Ik weet dat de zorg beter kan en dat inzicht in prestaties nodig zijn, maar we moeten accepteren dat het in een ingewikkeld en chaotisch systeem als de zorg vaak wat mistig is, en slechts soms een beetje helder.