Toeval laat zich niet narekenen - ook niet in de rechtszaal

- Chance events are part of everyday life, but coincidence of diseases often raises suspicions about hidden causes, for example when power lines are blamed for the geographical clustering of cancer. Recently, criminal procedures in the Netherlands have revolved around the question of whether statistical ‘predictions’ are a valid reason to hold a hospital nurse accountable for the occurrence of excess deaths during her duty hours, or a kindergarten employee for unexplained respiratory problems in several infants. In both cases, the appeals court judges did not accept the statistical ‘argument’ in the absence of other evidence. In the UK, however, Sally Clark’s initial life sentence for the double murder of her 2 babies was largely based on ‘probabilities in retrospect’, put forward by the paediatrician Sir Roy Meadow as an expert witness. 4 years later she was acquitted, whereas Meadow was struck off the medical register on a charge of professional misconduct. There is no Bayesian or other mathematical solution to the problem of chance events. Only the detection of causal factors that are plausible and supported by new evidence can help to reinterpret coincidences as relationships. Scrupulous reasoning about probabilities is required, not only of physicians but also of judges and politicians.

Ned Tijdschr Geneeskd. 2005;149:2897-9

Toevalligheden zijn alledaags. Zo kan het gebeuren dat men tijdens een vakantie in een ver land een heiligdom aan het bekijken is en daarbij ineens een collega tegenkomt. Ook kan in een casino het rouletteballetje wel 20 keer op rood komen en het Nederlands voetbalelftal kan in één wedstrijd maar liefst 5 strafschoppen missen. Weinigen zullen aan zulke gebeurtenissen een diepere betekenis hechten. Niet gauw zal men de collega van hinderlijk volgen betichten, van de croupier achteraf winst opeisen omdat de uitslag voorvoeld was, of aandringen op het overspelen van de wedstrijd met als argument dat zulke onwaarschijnlijke uitslagen welhaast op verstorende invloeden moeten wijzen. Zulke redeneringen achteraf doen immers denken aan het fenomeen van de ‘Texas sharpshooter’: eerst een gat in de schutting schieten en vervolgens cirkels eromheen tekenen om aan te geven dat het schot in de roos was.