Statines: zal ik mishagen?

Het pleit lijkt beslecht: statines geven niet of nauwelijks meer spierklachten dan placebo. Verhalen over spierpijn, -zwakte of zelfs ernstige irreversibele spierbeschadiging doen al enkele decennia hardnekkig de ronde. Consumentenprogramma’s sprongen erbovenop en portretteerden sans gêne patiënten die van enkele tabletten in een rolstoel waren beland. Zij belichaamden de malafide intenties van dokters om over de ruggen van onwetende mensen de farmaceutische industrie te behagen.

Er zijn zeker mensen die daadwerkelijk spierproblemen dóór statines ontwikkelen, heel incidenteel zelfs ernstig. Maar hun aantallen vallen in het niet bij hen die deze klachten ná statines krijgen. Een tweetal onderzoeken, een ervan samengevat in D7245 en beide becommentarieerd in D7402, maken duidelijk dat het overgrote deel van spierbijwerkingen van statines toe te schrijven is aan het nocebo-effect.

‘Zowel het pla- als het nocebo-effect stelt mij voor dilemma’s’

Wij bespraken het nocebo-effect eerder in 2016 (D662). Nocebo behelst het optreden van klachten als gevolg van negatieve verwachtingen en vormt daarmee de tegenpool van placebo (‘ik zal behagen’). Die negatieve verwachtingen kunnen het gevolg zijn van allerlei factoren, variërend van bonafide voorlichting over bijwerkingen tot massahysterie, en alles daartussenin.

Zowel het pla- als het nocebo-effect stelt mij voor dilemma’s. Als ik de te verwachten effectiviteit van bijvoorbeeld een pijnstiller een beetje aandik, zal die gemiddeld beter werken. Als ik bepaalde bijwerkingen niet noem, is de kans dat de patiënt daar last van krijgt aanzienlijk kleiner. Ik moet de mens toch dienen, zo luidde ooit de eed? De auteurs van D7402 stellen voor spierbijwerkingen van statines toch maar standaard te noemen en te laten vergezellen door positieve framing en een ruime dosis relativerende opmerkingen. Ik weet het niet. Als ik nou niks zeg en een paar weken later vraag ‘En? Bevalt het medicijn? Heeft u nog ergens last van, misschien…?’