Solidariteit is een keus

Mijn moeder stuurde me vanochtend het gedicht Mimesis van Fady Joudah. De dichter schetst het beeld van een spin die haar web heeft geweven tussen de hendels van zijn dochters fiets. Wanneer Joudah voorstelt om het web kapot te maken, zodat ze kan fietsen, toont zijn dochter empathie voor de spin. Ze merkt op dat mensen op deze manier vluchteling worden. Het alledaagse beeld en de eenvoud van het gesprek creëert op confronterende doch doeltreffende wijze bewustzijn over ontheemding. Het raakte me.

‘Welcome to Europe’. Dat zijn de woorden die op de omheining zijn gekalkt van de uitgebrande resten van het vluchtelingenkamp Moria. De ironie druipt ervan af. Hetzelfde gevoel bekruipt me helaas ook bij het aanschouwen van de hartverwarmende blauw-gele solidariteit die Europa de laatste maanden toont. Deze welkome verademing na jaren onverschilligheid en xenofobische retoriek heeft een ironische bijsmaak.

‘Een les empathie zou de Europese politiek goed doen’

Het verschil met de ontvangst en opvang van Syriërs en Afghanen, op de vlucht voor Assad en de Taliban, is gelukkig niet alleen mij opgevallen. ‘Het is de menselijke aard dat solidariteit evenredig afneemt met de afstand tot wie het betreft,’ wordt mij uitgelegd als ik de bitterzoetheid van de situatie probeer te beschrijven. ‘Ik denk ook dat jij die afstand veel minder voelt dan anderen, en de lijn bij jou dus vlakker loopt.’ Ik begrijp het fenomeen, die geografische, culturele en religieuze afstand, maar deze uitleg zou impliceren dat solidariteit een passief gegeven is wat ons zomaar overkomt.

De opleiding Geneeskunde bewijst echter dat we solidariteit, net als empathie, wel degelijk kunnen trainen. Het belang van een empathische houding krijgt al vanaf het eerste opleidingsjaar aandacht. En alhoewel ik ‘gevoelsreflectie’ op een gegeven moment niet meer kon aanhoren, denk ik toch echt dat de ‘fake it till you make it’-mentaliteit van toentertijd me daadwerkelijk een empathischere dokter heeft gemaakt.

Wellicht dat zo’n les in het ontwikkelen van empathisch vermogen de Europese politiek wel eens goed zou doen? Het besluit van de EU om Oekraïense vluchtelingen tijdelijke bescherming te bieden is namelijk niet alleen een goede zaak voor ontheemde Oekraïners, maar fungeert ook als mooi voorbeeld van hoe het óók kan. Solidair zijn kun je leren.

Bij het tandenpoetsen ‘s avonds zie ik hoe een spinnenweb zich tussen het badkamerkastje en de deur heeft gevormd. Ik werp een blik in de spiegel en aanschouw hoe het meisje uit het gedicht van Joudah me afwachtend aankijkt. ‘Wat gaat ze doen?’